معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

از بهار سال 1918 م. تا زمستان 1920 م، مردم ارمنستان به مدت دوسال‌ونیم ، تلاش مجدانه‌ای در جهت برپایی حکومتی مستقل مبذول داشتند. این حکومت نخستین موجودیت سیاسی آنان پس از گذشت پانصد سال به شمار می‌آمد و مشکلات بسیار و حل‌نشدنی بر سر راهش قرار داشت؛ اما این ملت که مشقات بی‌سابقۀ سال‌های 1915 ـ 1916 را متحمل شده بود، سخت کوشید تا به موفقیتی همگانی دست یابد. اگرچه ارمنی‌ها کاملا نامنتظر به استقلال رسیده بودند، اما دیری نپایید که دریافتند عامل اساسی صیانت ذات و تجدید حیاتشان همین استقلال است.

اکنون با گذشت نیم قرن آشکار شده است که آن لحظۀ تاریخی برای دستیابی ارمنی‌ها به استقلال پایدار رویدادی بی‌موقع بوده است؛ چراکه آن فرصت در مقایسه با ملل آسیا و آفریقا بسیار زود و در برابر تجربۀ مردم بالکان، بسیار دیر برای ارمنی‌ها پیش آمده بود. این واقعیت که نه ترکیۀ ناسیونالیست و نه اتحاد شوروی، ارمنستانی مستقل را در قلمرو رومانف و عثمانی سابق برنمی‌تابیدند و قوای متفق و ایالات متحده نیز در به ثمر رساندن برنامه‌ها و تعهدات‌شان با شکست مواجه شده بودند و ارمنی‌ها خود به تنهایی برای دفاع از کشور قلیل و ضعیف بودند، عواملی بود که منجر به از هم پاشیدن جمهوری ارمنستان شد. ماجرای آن جمهوری، تاریخ طولانی ملت ارمنی با مبارزه‌ای نابرابر و تراژیک نمود می‌یابد. مقاومت متهورانۀ دولت جدید در برابر بی‌عدالتی‌های شدید، حس همدردی همگان را برمی‌انگیزد.

این مجلد که جلد نخست از «تاریخ ارمنستان» است، ناظر به برپایی جمهوری و رویارویی آن با مشکلات پیاپی است؛ مشکلاتی از قبیل: نیاز به تحکیم حکومت، مقاومت در برابر زمستان طاقت‌سوز، حل منازعات پیچیده و طاقت‌فرسای ارضی با گرجستان و آذربایجان و نیز جلب حمایت نیروهای متفقین و کنفرانس صلح پاریس. در نخستین سالگرد جمهوری، سرنوشت ارمنستان همچنان نابسامان و بی‌ثبات باقی ماند که این مسئله عمدتاً ناشی از عملکرد متضاد و سوءظن‌های متقابل بریتانیای کبیر، فرانسه، ایتالیا و ایالات متحدۀ آمریکا بوده است. در این میان، جنبش مقاومت در ترکیه شکل گرفت و رژیم شوروی در روسیه تحکیم یافت.

جلد دوم این کتاب شامل نیمۀ 1919 م. تا میانۀ 1920 م. است؛ یعنی از زمان امضای پیمان صلح ورسای در ژوئن 1919 م. تا به رسمیت شناخته شده جمهوری‌های ماوراء قفقاز از سوی نیروهای متفق و گشایش کنفرانس لندن در امور خاور نزدیک، در اوایل سال 1920 را مورد بررسی قرار می‌دهد. این مجلد شامل اوضاع داخلی قفقاز، رخدادهای ارمنستان، از زمان اعلام ارمنستان متحد در ماه مه 1919 تا آغاز دومین جلسۀ پارلمان به تاریخ فوریۀ 1920 است. دگرگونی‌های پدیدآمده طی آن چند ماه با اهمیت و تا حدی مؤثر بودند؛ اما همچنان‌که جمهوری تحولی بنیانی می‌یافت، آیندۀ ملت ارمنی بار دیگر به مخاطره افتاد؛ به‌ویژه به دلیل عدول نیروهای متفق و هم‌پیمان از بیانیه‌های مکرر خود مبنی بر جدایی کامل ایالات ارمنی از امپراتوری ترکیه و ایجاد کشور ارمنی نیرومند و متحد که ارمنستان روسیه (شرقی) و ارمنستان ترکیه (غربی) را به هم پیوند می‌داد.

فهرست مطالب کتاب:

* جلد اول:

پیش‌گفتار

فصل اول: به سوی استقلال

فصل دوم: نخستین گام‌ها

فصل سوم: اساس درگیری

فصل چهارم: درگیری ارمنی ـ گرجی

فصل پنجم: نخستین زمستان

فصل ششم: تلاش برای تصاحب قره‌باغ و زنگزور

فصل هفتم: الحاق قارص

فصل هشتم: پیشروی به تخجوان

فصل نهم: ارمنستان در کنفرانس صلح

فصل دهم: واکنش متفقین

فصل یازدهم: دیپلماسی قفقاز و ارتش سفید

فصل دوازدهم: به سوی افق‌های بلشویک

فصل سیزدهم: در مناطق کوهستان آناتولی

فصل چهاردهم: به سوی دومین سال

* جلد دوم:

پیش‌گفتار

فصل اول: جمهوری پس از یک سال

فصل دوم: اودیسۀ ایتالیایی

فصل سوم: سراب بازگشت

فصل چهارم: قیام در تابستان

فصل پنجم: خروج نیروهای بریتانیا

فصل ششم: روابط ارمنی ـ گرجی

فصل هفتم: روابط ارمنی ـ آذربایجانی

فصل هشتم: زنگزور و گوقتان

فصل نهم: سیاست‌های حزبی

فصل دهم: فعالیت‌های دولت

فصل یازدهم: چشم انتظار آمریکا

فصل دوازدهم: شکل‌گیری سیاست آمریکا

فصل سیزدهم: بازگشت متفقین به لندن

فصل چهاردهم: بحران روسیه و ماوراء قفقاز

فصل پانزدهم: به رسمیت شناختن بالفعل