معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

در سده‌های اخیر آموزش و آموزش عالی عمدتاً حوزه و دانشی در اختیار علمای علوم تربیتی بود؛ دانشمندانی که تا حدی با الهام از تأملات فیلسوفان و به اقتضای سرشت انسان، نسخه‌هایی را برای تربیت انسان متناسب با اهداف و اغراضی مشخص اعم از دینی و فلسفی یا سیاسی و اقتصادی پیشنهاد می‌دادند. در این چارچوب پداگوژی دانشی است دربارۀ تربیت انسان بر اساس سرشت وی و راهی که باید طی کند و مقصدی که باید بدان نائل شود.

این تلقی از نیمۀ دوم قرن بیستم در نتیجۀ ضعف تدریجی فلسفۀ کلاسیک علم و تردید در سادگی نسخه دانشمندان مزبور، به تدریج فضا را برای تأملات جامعه‌شناختی علوم جدید و نهادهای متولی آن باز کرد؛ فضایی که در آن دانشمندان علوم اجتماعی و متعاقب آن متخصصان مطالعات فرهنگی می‌توانستند دربارۀ نهاد دانشگاه و مراکز آموزش عالی به عنوان یکی از ساحت‌های اجتماعی جامعۀ مدرن و اتفاقاتی که در آن می‌افتد سخن بگویند؛ سخن دربارۀ چگونگی فرایند تولید علم، چگونگی ایجاد هویت‌های دانشگاهی، آسیب‌ها و مشکلات زندگی دانشگاهی، تأثیرات متقابل دانشگاه و جامعه، انتظارات حاکمیت از دانشگاه و چگونگی تلاش آنها برای جهت‌دهی به فعالیت‌های دانشگاه، تولید و مصرف فرهنگی، اخلاق آکادمیک، عدالت آموزشی، مناسبات متقابل آموزش و پژوهش در راستای کارویژه‌های دانشگاه، آزادی آکادمیک، مسائل دانشگاه نخبه و دانشگاه توده، فعالیت‌های بین‌المللی و الزامات فرهنگی و اجتماعی و رفتاری آن، رقابت‌های آکادمیک و غیرآکادمیک در محیط دانشگاه و ده‌ها مسئلۀ دیگر.

فاهمۀ حاکم بر نظام دانشگاهی ایران نیز در دهه‌های اخیر بنا به ضرورتی گسترده و متعاقب توسعۀ تاریخی آموزش عالی، در کنار دانش قدرتمند و پرسابقۀ علوم تربیتی، زمینه‌ای را برای طرح ملاحظات کارشناسی متخصصان علوم اجتماعی و مطالعات فرهنگی باز کرد تا این بار وجوه مغفول و حتی مستحدثه‌ای که دامن نظام آموزش عالی ایران را گرفته است، مطالعه کند و فهم اتفاقات جاری و پیش‌بینی وضعیت‌های آتی را برای تصمیم‌گیران و کنشگران دانشگاهی و محققان این حوزه هموار سازد.

همایش مطالعات فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی، علم و فناوری با احترام به روان‌شاد استاد دکتر سید محمدامین قانعی‌راد و نام پرافتخار ایشان ـ که همواره در این حوزۀ مطالعاتی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی را همراهی می‌کردند و نه اثر از آثار ارزشمند ایشان در طول حیات علمی‌شان توسط این پژوهشکده منتشر شد ـ تلاش دارد افکار عمومی و جامعۀ علمی را بار دیگر به ضرورت مطالعات فرهنگی و اجتماعی این حوزه آگاه و ترغیب نماید و به بهانۀ این گردهمایی تحقیقات پژوهشگران این عرصه را به گفتگو با یکدیگر درآورد؛ گفتگویی که ذات آکادمی را تشکیل می‌دهد و ما به عنوان کنشگران و پاسداران آزادی آکادمیک، باید خود را وقف آن کنیم.

مقالات ارسالی به دبیرخانۀ همایش و گفتگوهای ارائه‌شده در پنل‌های تخصصی عمدتاً حول یازده محور دسته‌بندی شده است. در این کتاب 41 مطلب تخصصی گرد آمده و زوایای متعدد مطالعات فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی، علم و فناوری به بحث گذارده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

* مقدمۀ دبیر علمی همایش

* به یاد قانعی راد

نگاهی به کنشگری انسان دانشگاهی در ایران: مطالعۀ موردی محمدامین قانعی راد/ جبار رحمانی

«کوررنگی نظری» و غفلت از واقعیت: بررسی و نقد «پروبلماتیک اجتماعی علمی» از نگاه قانعی راد/ پیام افشاردوست

هسته‌های پویای علمی به مثابۀ ذات اجتماعات علمی/ رضا ماحوزی

* فصل اول: مطالعات فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی

چشم‌نداز فرهنگی برای مدیریت دانشگاه/ نعمت‌الله فاضلی

مناقشه بر سر آموزش عالی ایران؛ ایده‌هایی برای دفاع از دانشگاه/ حسیم ابراهیم‌آبادی

خصیصۀ ژانوسی دانشگاه و آموزش عالی در ایران/ مقصود فراستخواه

دانشگاه متعهد به جامعه و مسئلۀ آموزش و یادگیری/ غلامرضا ذاکرصالحی

پرولتاریای آکادمیک و طبقۀ پادرهوا در ایران (دهۀ 1400)/ عباس کاظمی

مقدمه‌ای بر پادرهوایی آکادمیک در ایران/ مهرداد عربستانی

نسبت میان انتظارات فرهنگی از دانشجویان و واقعیت‌های فرهنگی موجود/ فاطمه جواهری

سنجش آثار فعالیت‌های فرهنگی بر فرهنگ علمی دانشجویان در دانشگاه فرهنگیان/ مهدی مزینانی

سرمایۀ اجتماعی خانواده‌ها و خودپندارۀ علمی دانشجویان/ منصوره اعظم‌آزاده، افسانه کمالی، عفیفه سجادیان موسوی

مدل‌سازی سیاستی تحول فرهنگی در دانشگاه با رویکرد بومی (اسلامی ـ ایرانی)/ علی جوادی

تفسیری جامعه ـ پدیدارشناسانه از دانشگاه ایرانی به مثابه امکانی برای تجربۀ آزادی/ رضا صمیم

دگرگونی فرهنگی دانشگاه و شکل‌گیری بسترهای فلات‌زدگی بر اساس تئوری داده‌بنیاد/ مرضیه شهریاری، آرمان حیدری، عبدالرضا نواح

* فصل دوم: مسائل و موضوعات اجتماعی دانشجویان

زندگی دانشجویی و مسائل اجتماعی آن/ آمنه صدیقیان بیدگلی

بررسی سازوکارهای پیشگیری از مسائل اجتماعی دانشجویی در دانشگاه‌های جهان/ ارمغان مهمدی

بررسی مقایسه‌ای وضعیّت و تحوّلات سبک زندگی دانشجویان و جوانان کشور با الگوی اسلامی و ایرانی سبک زندگی/ مهدی حسین‌زاده فرمی

مقایسۀ تطبیقی رفتارهای پرخطر دانشجویان در مقایسه با دیگر گروه‌های جمعیت در ایران/ مجتبی لشگری

* فصل سوم: زنان در آموزش عالی

تجربۀ حرفه‌ای استاد ـ پژوهشگران زن در درون نهاد حریص دانشگاه/ خدیجه کشاورز

شکاف جنسیتی در موقعیت مدیریتی زنان در آموزش عالی ایران/ لیلا فلاحتی

تعیین‌کننده‌های فرهنگی ـ اجتماعی خودکارآمدی تحصیلی دانشجویان ایران: تحلیل جنسیتی/ سیده مریم حسینی لرگانی

بررسی جامعه‌شناختی وضعیت زنان دانشگاهی در علوم اجتماعی ایران/ سیمین کاظمی

* فصل چهارم: اخلاق آکادمیک

اخلاق آکادمیک: یک مرور مفهومی، تاریخی، تجربی/ سیدمحمود نجاتی حسینی

بررسی نقش مناسبات استاد‌‌ ـ دانشجو در میدان دانشگاهی ایران در اخلاق دانشگاهی/ منصوره مهدی‌زاده

بازاندیشی و ازخودبیگانگی در تحصیل دانشگاهی/ محمدرضا کلاهی

* فصل پنجم: دانشگاه و ایده‌های آن

درآمدی بر جنبش چپ، مدارس جدید و دانشگاه در ایران (دوره قاجار و پهلوی)/ علیرضا مرادی

ظرفیت هنجاری اندیشه سیاسی در رویکرد مبتنی بر توسعه انسان برای سامان‌بخشی مطلوب جامعۀ آموزش عالی/ الهام حبیبی

تحلیل مبانی سیاسی آموزش عالی/ احمد کیخا

* فصل ششم: آموزش عالی و محیط زیست

آموزش عالی و محیط زیست: بررسی جایگاه دانشگاه‌های کشور در منطقه و جهان/ مهتاب پورآتشی

چرا مسئولیت آموزش عالی در قبال عشق و احترام به محیط زیست و حفظ آن بسیار سنگین است/ محمدصادق ذاکری

* فصل هفتم: دانشگاه کارآفرین

فرهنگ کارآفرینی و سیاست‌گذاری آموزش عالی در ایران/ سید عطاءاله سینائی

تمایلات انتقادی و پرورش روحیۀ کارآفرینی در دانشجویان: مطالعۀ موردی دانشگاه کردستان/ نعمت‌الله عزیزی، جمال سلیمی، سلمان دارابی

تأملی انتقادی بر روی سیاست‌ها و سازوکارهای آموزش‌های فنی و حرفه‌ای در آموزش عالی ایران (مطالعۀ موردی: دانشگاه فنی و حرفه‌ای)/ نعمت‌الله عزیزی، ابراهیم صالحی عمران، سمیه محمدی‌زا

* فصل هشتم :بین‌المللی شدن آموزش عالی

نگاهی بر روندهای بین‌المللی سازی آموزش عالی با تأکید بر جایگاه آموزش عالی ایران/ زهره نصیری، علی کشاورززاده

تحرک آکادمیک؛ با تأکید بر جذب و نگهداشت دانشجویان بین‌المللی/ فیروزه اصغری

* فصل نهم: دانشگاه‌ها در بستر تحولات سازمانی

چالش‌های توسعه مؤسسات غیردولتی و غیرانتفاعی در بازه زمانی 1390 ـ 1396/ مریم شهسواری

بررسی دیدگاه اساتید دانشگاه کردستان دربارۀ نظام رتبه‌بندی دانشگاه‌های کشور/ مصطفی قادری، کیوان بلندهمتان، شیدا قیطاسی

تحلیل انتقادی عوامل برون‌دانشگاهی مؤثر بر رتبه جهانی دانشگاه‌های ایران/ عاطفه ریگی، نعمت‌الله عزیزی، عبدالوهاب پورقاز

* فصل دهم: تحولات علم و فناوری

سیر تاریخی دیپلماسی علم و فناوری در عرصۀ آموزش عالی ایران/ زهره نصیری، علی کشاورززاده

هوش مصنوعی و مروری بر تحول در نظام آموزش در دانشگاه/ محمد حسینی مقدم