معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

پژوهش و نگارش فرایندی پویا دارد و نویسنده‌ای که دربارۀ مسئله‌ای بررسی و تحقیق می‌کند و اثر وی بناست حامل پیام تازه‌ای باشد، برای آگاهی از مسیر تحول موضوع از کندوکاو در آرای پیشین گریزی ندارد. توفیق نویسنده در وهلۀ نخست در گروه جلب اعتماد خواننده در التزام به روش علمی و تتبع در مراجع فکری است. حلقۀ نخست در زنجیرۀ عناصر این اعتماد با استناد به منابع مناسب شکل می‌گیرد تا به این ترتیب خواننده در استحکام و انسجام متن و اعتبار منابع اطمینان یابد.

استفاده از منابع معتبر و اساسی شرط اصلی استواری و ماندگاری هر اثر است. مقصود از منابع معتبر، اسناد و مدارک اصیل و درخور اعتبار در یک حوزۀ موضوعی است که پیوندی وثیق و دقیق با متن دارد. چگونگی بهره‌گیری از منابع و تنیدن پاره‌های اندیشۀ پیشین و آرای مؤلف و عرضۀ منطقی و منسجم مطالب، به منظور تولید اثری موثق و دقیق، هنر ظریفی است که به دقت و تأمل و وقوف بر دقایق موضوع نیاز دارد.

امر استناد از دیرباز متداول بوده و اسناد هر قول به صاحب آن، پیشینه‌ای دراز دارد. با این حال کاربرد روشمند استنادها و متکب کردن مدعاها به سند محکم، در یکی دو قرن اخیر رواج یافته است. مؤلف مصنف در بهره‌گیری از منابع، خواه از لحاظ مفاهیم، خواه از بابت روش‌ها، یافته‌ها و نتایج، با نسبت دادن هر اندیشه به مبدع آن، ادای دین می‌کند و با عرضۀ شواهد مخالف نیز امکان داوری دقیق را برای خواننده فراهم می‌آورد.

این کتاب شامل سه دفتر است. دفتر اول در سه گفتار، ناظر به پاره‌ای از مبانی نظری کاربرد ارجاع و استناد در نگارش‌های علمی است. گفتار اول بیشتر بر هدف‌ها، دلایل و انگیزه‌های استنادکردن و عواملی که بر رفتار استنادی نویسندگان و ساماندهی استنادها تأثیرگذارند، تأکید دارد. در گفتار دوم دربارۀ بروز خطاهای ارجاعی بحث شده و به نتایج چند پژوهش که به بررسی خطاهای ارجاعی پرداخته‌اند، نیز به برخی از رهنمودهای برخاسته از این بررسی‌ها دربارۀ کاربرد استناد و ارجاع اشاره شده است. در گفتار سوم آسیب‌پذیری پژوهش‌های متکی به استنادهای منابع شبکۀ جهانی وب مورد تحلیل قرار گرفته و جنبه‌های آسیب‌رسان این منابع که مآلاً ممکن است زمینۀ پرخطری برای پژوهش در پی داشته باشد، بیان گردیده است.

در دفتر دوم به توضیح 110 نکته دربارۀ ذکر استنادها و ارجاعات و تنظیم اطلاعات کتاب‌شناختی منابع مقالات «دانشنامۀ جهان اسلام» پرداخته شده است. هستۀ اولیۀ این بخش، مجموعۀ 72 نکته‌ای بود که با همین عنوان و با هدف ساماندهی ارجاعات و استنادهای مقالات دانشنامه در سال 1381 تهیه و ضوابط آن به مدت پانزده سال در تدوین مقالات دانشنامه رعایت شد. در این کتاب افزون بر افزایش 72 نکته به 110 نکته، مطالب تازه‌ای بنا بر نیازهای جدید، در شرح نکات پیشین افزوده شده است. بحث دربارۀ انواع ارجاع، چگونگی ذکر اجزای نشانه‌های درون‌متنی در مقالات دانشنامه، مسائل شناسه‌ها و چگونگی درج اطلاعات کتاب‌شناختی منابع از مهم‌ترین مباحث پنج‌گانۀ این دفتر را شکل می‌دهند.

دفتر سوم به معرفی دو شیوه‌نامه در زمینۀ پژوهش و نگارش در حوزه‌های علوم اجتماعی و علوم انسانی، از انتشارات انجمن روان‌شناسی آمریکا و انجمن زبان مدرن آمریکا و بررسی رهنمودهای این دو شیوه‌نامه در زمینۀ چگونگی استناد به منابع مختلف می‌پردازد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

دفتر اول: سه گفتار در کاربرد استناد و ارجاع

گفتار یک: کاربرد استناد در نگارش‌های علمی

گفتار دو: برخی از ویژگی‌های ارجاعی نگارش‌های علمی

گفتار سه: آسیب‌پذیری پژوهش در اتکا به منابع شبکۀ جهانی وب

دفتر دوم: 110 نکته در ذکر استنادها و ارجاعات و تنظیم اطلاعات کتاب‌شناختی منابع مقالات دانشنامۀ جهان اسلام

گفتار یک: انواع ارجاع

گفتار دو: استنادهای درون‌متنی

گفتار سه: اطلاعات کتاب‌شناختی در فهرست منابع

گفتار چهار: توصیه‌های لازم‌الرعایه

گفتار پنج: الزامات دیگر مستندنویسی

دفتر سوم: دو شیوه‌نامه در علوم اجتماعی و علوم انسانی

گفتار یک: نظام‌های درون‌متنی و شیوه‌نامه‌های مبتنی بر آنها

گفتار دو: ضوابط درج استنادها در نشانی‌های درون‌متنی بر اساس شیوه‌نامه‌های APA  و MLA

گفتار سه: تنظیم اطلاعات کتاب‌شناختی در فهرست منابع بر اساس ویرایش ششم APA

گفتار چهار: تنظیم اطلاعات کتاب‌شناختی در فهرست منابع بر اساس ویرایش هفتم MLA