معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

نگارگری به عنوان هنری وابسته به متن که زیربنایی برای پیدایش تصویرسازی محسوب می‌گردد، از وجوه گوناگونی از جمله توصیف و تحلیل نقش‌مایه‌ها، بررسی تأثیر و تأثرات قومی، ملی و سایر تمدن‌ها، رمزها و تمثیل‌های به‌کار گرفته‌شده در نگاره‌ها و همچنین بررسی ساختار فرمی آنها از جمله رنگ، نور، عمق‌نمایی و ترکیب‌بندی و سایر مقولات فرمی دست‌مایۀ تحقیق پژوهشگران بوده است.

ضرورت وجود روش‌های علمی مدون برای دستیابی به نوعی تصویرسازی شناخت‌گرا که می‌تواند ابعاد گسترده‌ای از متون مختلف به‌ویژه متن مفهوم‌گرایانه‌ای مانند غزلیات شمس را برای تصویرگر واگشایی کند همواره وجود داشته است. نظریۀ معناشناسی شناختی می‌توان بدین منظور راهگشا باشد. به طور کلی می‌توان گفت نگارگری ایرانی با وجود ویژگی‌های سمبولیکی که در ذات خود دارد، در جایگاه تصویرگری کتاب غالباً روایتی عینی از متن ارائه می‌دهد. کل نگارگری اولیه ـ تا سدۀ نهم ـ در قالب مصورسازی متون ادبی با درون‌مایه‌های تصویری و نگرش‌هایی از قبیل قهرمانی، عاشقانه، تغزلی یا واقع‌گرایانه بوده است و اینها معادل کیفیات موجود در آن عباراتی هستند که می‌باید به قالب بصری درآیند. بدین ترتیب این متن ارزشمند تاکنون از دسترس تصویرگران دور مانده است؛ چراکه تا پیش از آن تصویرگران تنها متمایل به تصویر کردن متون عینی بوده‌اند. با تحلیل مفهومی غزلیات به جمله‌واره‌هایی می‌رسیم که ضمن بیان روح حاکم بر شعر دو نوع کیفیت انتزاعی و عینی را در اختیار هنرمند قرار می‌دهد تا تصاویری بیافریند که ضمن آنکه در راستای متن هستند، با انگیزش تخیل هنرمند، وجوه دیگری از متن را آشکار می‌کند.

دیوان غزلیات مولانا که به عنوان نمونۀ موردی این کتاب مورد مطالعه قرار گرفته است، گنجینه‌ای جهانی و بن‌مایۀ و منبع نگارش کتاب‌های مختلف با موضوعات هستی‌شناسی و خودشناسی در جهان و به‌ویژه در غزب است. مولانا در اشعارش به طرز هنرمندانه‌ای پیچیدگی‌های روانی آدمی را در قالب‌های استعاری و تمثیلی رمزگشایی و بیان کرده است.

در این کتاب به منظور دستیابی هنرمند تصویرگر به زیرساخت‌های متنی غزلیات بر اساس متدولوژی معناشناسی شناختی ابتدا نظریۀ معناشناسی شناختی به عنوان شاخه‌ای از علم زبان‌شناسی که در دهۀ 1990 به سایر حوزه‌های شناختی از جمله هنر تعمیم یافت، مورد مطالعه قرار گرفته، گونه‌ها، رویکردها و ارکان اصلی این نظریه که بیش از سایر بخش‌های آن با مطالعۀ موردی ما تناسب دارد، مورد بررسی قرار گرفته است. بخش‌هایی از جمله استعارۀ مفهومی، معنای دایرة المعارفی، بدنمندی ساختار مفهومی (بدنمندی شناخت)، و مفهوم‌سازی. سپس نقش اصول شناختی و ارتباط معناشناسی‌شناختی با هنر به عنوان جنبه‌ای تکنولوژی محور که می‌تواند سیستم شناختی جوامع را دگرگون کرده و ماهیت شناختی آنها را تحت تأثیر قرار دهد، بررسی شده است؛ نحوۀ ادراک تصویر توسط مخاطب، زیبایی‌شناسی شناختی که قدرت ادراک و التذاذ هنری را به چالش می‌کشد، مطرح شده و کارکرد استعارۀ مفهومی به عنوان مهم‌ترین بخش نظریۀ معناشناسی شناختی در هنر، خوانش شعر و آفرینش تصویرگری مورد بررسی قرار گرفته است؛ سبک‌های رایج در تصویرسازی مفهومی و چگونگی دستیابی به تصویرسازی شناختی از طریق رسم‌ جدول‌های مفهومی، توجه به قلمروهای مبدأ و مقصد به عنوان طریقه‌ای عمل‌گرایانه برای دستیابی به استعاره‌های کلی در متن موردنظر تصویرگر مطرح شده است.

در بخش پایانی فصل سوم در تحقیقی میدانی بر اساس دسته‌بندی‌های کلی استعاره‌های سفر، نور، کیمیاگری، باغ، دریا و موسیقی، تعداد بیست غزل از دیوان غزلیات شمس در پروژه‌ای گروهی توسط جمعی از تصویرگران به سرپرستی و راهنمایی نگارندۀ کتاب انجام شده و در آکادمی علوم دانشگاه صوفیا در بلغارستان به نمایش گذاشته شده است. این آثار مبین گسترۀ تعمیم این نظریه در انواع تکنیک‌های تصویرسازی شناختی است.

در فصل چهارم چگونگی شکل‌گیری اندیشه‌های عرفانی مولانا به لحاظ کهن‌الگویی، اساطیری و نیز معناشناسی شناختی بررسی شده است؛ چراکه معناشناسی شناختی دیدگاهی تجربه‌گرایانه دارد که مطابق آن نحوه‌ای که ما در آن به صورت ذهنی جهان را بازنمایی می‌کنیم، نتیجۀ عملکرد تجربۀ بدنمند ما است. سپس برخی از مهم‌ترین استعاره‌های مفهومی غزلیات شمس دسته‌بندی موضوعی و معنایی شده و تفاوت آنها با استعاره‌های بلاغی مطرح شده است. در پایان نیز جمع‌بندی چهار فصل کتاب به طور خلاصه آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

فصل اول: کلیات تحقیق

فصل دوم: نظریۀ معناشناسی شناختی و استعارۀ مفهومی و نقش آن در هنر

فصل سوم: کاربرد نظریۀ معناشناسی شناختی در تصویرگری

فصل چهارم: استعارۀ مفهومی و کهن‌الگوها در اندیشۀ مولانا

جمع‌بندی

منابع