معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

در تاریخ درازدامن ایران، نقش زنان به عنوان نیمی از جمعیت که سهم برجسته‌ای در فرهنگ‌سازی داشته‌اند در هاله‌ای از غبار و ابهام پیچیده است. از آنجا که زنان بنا به دلایلی که از پنداره‌های جنسیتی، تعلیمی و خودخواسته برمی‌خیزد، در پس پرده و پوشیده نام زیسته‌اند؛ اما با نگاهی ژرف‌کاوانه می‌توان دریافت که بی‌گمان زنان در درازنای تاریخ ایران به عنوان بخشی از بدنۀ جامعه فعالانه در جهت برساختن دنیای دلخواه‌شان گام برمی‌داشته‌اند. دنیایی که به شهادت کتب اندرزنامه‌ای و تعلیمی به نوعی با پذیرش سایه و اقتدار مردان، گره خورده و در نتیجه انگاره یا افسانۀ مردسالاری را بر دست زنان برساخته است.

با توجه به کثرت منابع ادبی و به‌ویژه داستان‌های شفاهی و مکتوب شده یا آنها که با الگوی داستان‌های شفاهی نوشته شده‌اند، به عنوان تراوشات خاص دستگاه ذهنی انسان (چه مرد و چه زن و چه طبقات فرودست و چه فرادست) در بررسی معنای ذهنی و دنیای آرمان‌ها گرفته و ضدآرمان‌هایی که پیش رو بوده است، تمرکز اصلی نویسنده در این کتاب بر داستان‌هایی قرار گرفته که متعلق به حوزۀ جغرافیای تاریخی ایران است؛ داستان‌هایی که از نظر طرح، مضمون و محتوا مورد پسند طبقات مختلف جامعه بوده است و به نوعی داستان‌های مردمی محسوب می‌شود و از نقالی و محبوبیت آنها باخبریم.

جامعۀ ایران در فاصلۀ قرن ششم تا دوازدهم قمری، مهم‌ترین وقایع تاریخی را از سر گذرانده است؛ از هجوم غزها، مغولان و تیمور تا هجوم افغانان و بحران‌های چندین‌ساله پس از آن روحیات و ذهنیات جامعۀ ایران تحت تأثیر قرار گرفته است و مصائب برآمده از این هجوم‌های مکرر و دهشتناک روحیۀ درون‌گرایی را در سطح جامعه اشاعه داده و جامعه را به موضعی نگه‌دارنده و آمیخته به آرمان‌های دورودراز سوق داده است. در واقع فرورفتن در دنیای خیالی داستان‌ها همچون جان‌پناهی آرامش‌بخش و دلنشین با تصاویری متعدد، معنادار است و این موضوع در بستر فرهنگ عرفانی و صوفی‌گرایانۀ ما که قرن‌ها روح غالب فرهنگ مردم بوده و خود به طرزی نمادین با داستان‌سرایی و روایت‌گری در پیوند است، قابل فهم‌تر و در دسترس‌تر به نظر می‌رسد.

در این کتاب با مقدماتی در راستای اهداف و با ارائۀ مختصری از مهم‌ترین هجوم‌های تاریخی در بریدۀ زمانی موردنظر و نیز ترسیم سختی‌ها و رنج‌های واردآمده بر زن و ماندگاری وی در سپهر خصوصی (خانه)، صفحۀ ذهنی آرمانی زن از پس تیپ‌های مختلف زن مندرج در داستان‌های برگزیده (الگوهای آرمانی و ضدآرمانی) مورد مطالعه قرار گرفته است. در هر بخش به سبب لزوم و ضرورت شرح قصه‌ها تا حد ممکن از درازنفسی پرهیز شده تا خواننده به ملال دچار نیاید. نویسنده سعی بر آن داشته تا در قالب شش فصل با ارائۀ مستندات و مدارک متقن از خلال متون تاریخی و خوانش معناکاوانه عناصر و شخصیت‌های داستان‌های منتخب به تصویرسازی وضعیت زن و آرمان‌های او بپردازد. بر این اساس فصل اول به صورت معمول شامل کلیات یا مقدمات پژوهش است و خاتمۀ آن به بخش نظری اختصاص یافته که خود بر دو قسمت است. بخش اول شامل چارچوب نظری و قسمت بعد در جهت بازشناسی بستر مفهومی خیال این گسترۀ شکل‌گیری آرمان‌ها نوشته شده و عنوان آن «وجودشناسی خیال» است. در این بخش خیال از منظر برخی از فلاسفه، عرفا و اندیشمندان مهم اسلامی مطالعه شده است. به منظور فهم هرچه بهتر زمینه‌های صورت‌بندی شدن آرمان‌ها در بخش‌های اصلی و پایانی کار، فصل دوم دربارۀ زمینه تاریخی قرون ششم تا دوازدهم نوشته شده است. این فصل شامل دو بخش است: اول مروری بر مهم‌ترین هجوم‌های سخت در فاصلۀ قرن ششم تا دوازدهم و دوم درون‌گرایی و آرمان‌گرایی زن در بحبوحۀ هجوم‌های سخت. فصل بعدی به وضعیت فرهنگی و اجتماعی زن در فاصلۀ قرون موردنظر می‌پردازد تا با روشن‌داشت حصر زن در سپهر خصوصی (خانه) که دنیای آرمانی‌اش را در خارج از قراردادهای این سپهر رقم می‌زند، به فصل بعدی پیوند می‌دهد. سپس در قالب دو فصل به تیپ‌شناسی یا الگوشناسی زنان آرمانی و ضدآرمانی توجه شده است. فصل پایانی نیز به زوایایی از زندگی زنان در واقعیت زیست جهان اجتماعی و فرهنگی اختصاص یافته است که چندان دور و خارج از دسترس نیست.

فهرست مطالب کتاب:

فصل اول: مقدمات و کلیات

فصل دوم: زن در هجوم‌های قرون ششم تا دوازدهم

فصل سوم: بازخوانی وضعیت اجتماعی و فرهنگی در در فاصلۀ قرون ششم تا دوازدهم

فصل چهارم: الگوهای آرمانی زنان

فصل پنجم: الگوهای ضدآرمانی زنان

فصل ششم: زوایایی دیگر از زندگی آرمانی زنان

نتیجه‌‌گیری

منابع و مآخذ