معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب دربرگیرندۀ سیزده مقاله و نوشتار در نقد و بررسی شعر معاصر فارسی است. نویسنده در اولین نوشتار خواشی سیاسی و ساختارگرایانه از قالب‌های قصیده، نیمایی و سپید داشته است. در بخشی از این نوشتار آمده است: «شکل قصیده تحت تأثیر ساختار استبدادی جامعه و شکل شعر نیمایی و سپید تحت تأثیر اندیشه‌های آزادی‌خواهانه و لیبرالیستی است..... بر این اساس ایدئولوژی‌ای که در آن دوره بر طبقۀ روشنفکران و هندمندان حاکم است و باعث آفرینش ادبی می‌شود، انتقاد از استبداد و عقب‌ماندگی‌هاست». (ص 25)

غزل پست‌مدرن و بررسی دربارۀ آن در نوشتار دوم انجام شده است. نویسنده در این نوشتار معتقد است: در واقع غزل پست‌مدرن همان مسیری را طی می‌کند که شعر نو در دهۀ سی طی کرده است. به عبارت دیگر، شعر دهۀ سی به لحاظ فکری پدر معنوی غزل پست‌مدرن است.

بررسی شعر «الیاس علوی» در سومین نوشتار صورت گرفته است. در ابتدای این نوشتار آمده است: «جهان سوم با ویژگی‌هایی چون عقب‌ماندگی، فقز، جنگ، تبعیض، آوارگی، گرسنگی و مسائلی از این دست شناخته می‌شود. این ویژگی‌ها به وضوح در شعر الیاس علوی دیده می‌شود. با خواندن شعر علوی جهان سوم در مقابل چشمان‌مان مجسم می‌شود. در واقع شعر علوی به تمامی جهان سوم را به تصویر می‌کشد که قلب این جهان سوم افغانستان است». (ص 40)

نوشتار چهارم کتاب به بررسی شعر مریم جعفری آذرمانی اختصاص یافته است. او بیش از یک دهه است که در حوزۀ غرل فعالیت می‌کند و پروندۀ کاری حجیمی دارد. اگر ویتگنشتاینی اندیشیده شود و محدودۀ زبان، محدودۀ جهان در نظر گرفته شود، باید گفت که او شاعری است که دیدی انتقادی نسبت به محیط پیرامون خود دارد.

یکی از مسائل ادبیات ما این است که چرا بعد از گذشت یک قرن از عمر ادبیات نو در ایران هنوز نتوانسته‌ایم چنان‌که باید و شاید چهره یا چهره‌هایی به جهان معرفی کنیم؛ به عبارت دیگر چرا ادبیات معاصر ما سعدی، خیام، مولوی، فردوسی و حافظ ندارد؟ مگر ما میراث‌خوار سعدی و خیام و مولوی و حافظ نیستیم؟ پس چه شده است که چنین فقیر و بی‌مایه شده‌ایم؟ نوشتار پنجم کتاب در پی پاسخ به این سؤال به رشتۀ تحریر درآمده است.

پربیراه نیست اگر حافظ موسوی را شاعر خاورمیانه لقب داد؛ نه به این دلیل که او شعرهایی در مورد خاورمیانه سروده است، بلکه به این دلیل که در این شعرها قدرت خود را در سرودن شعر سیاسی به رخ کشیده و خوش درخشیده است. بررسی شعر حافظ موسوی نوشتار ششم کتاب را به خود اختصاص داده است.

زبان بردگی زبانی است که در آن از کلمات و عباراتی استفاده می‌شود که نشانگر خوی بردگی است. به عبارت دیگر گوینده خود را بردۀ مخاطب می‌نامد. زبان بردگی زبان از پایین به بالاست. در یک سوی آن برده و در سوی دیگرش ارباب قرار دارد. در هفتمین نوشتار کتاب به بررسی واژه‌هایی چون «نوکرتم، چاکرتم و ...» در اشعار شاعران قدیم و معاصر پرداخته شده است.

یکی از آسیب‌هایی که دامان شاعران نیمایی را گرفت، مسئلۀ اعتیاد است. متأسفانه بسیاری از شاعران معاصر دچار اعتیاد شده و در غبار گم شدند. این مسئله در نوشتار هشتم کتاب بررسی شده است.

بررسی شعر اکبر اکسیر و داوود ملک‌زاده نوشتار نهم کتاب را به خود اختصاص داده است. در نوشتار دهم نیز نویسنده به بررسی تقابل عشق و اجتماع در ترانه‌های ایرج جنتی عطایی، اردلان سرفراز و شهیار قنبری پرداخته است.

وقتی آثار و زندگی ناصرخسرو و احمد کسروی بررسی می‌شود، نمایان می‌شود که این دو از ابعادی شبیه هم هستند. به عبارت دیگر کسروی به همان سبک و سیاق رفتار می‌کند که ناصرخسرو؛ گویی ناصرخسرو تولدی دیگر یافته و در کسروی متبلور شده است. در واقع پربیراه نیست اگر گفته شود ناصرخسرو پدر معنوی کسروی است و کسروی او را الگوی خود قرار داده است. بررسی این مطلب در نوشتار یازدهم کتاب انجام شده است.

در نوشتار دوازدهم کتاب به بررسی مسئۀ نسل جدید و نهیلیسم پرداخته شده و در نوشتار پایانی نیز نویسنده دربارۀ رضا براهنی مطالبی را به رشتۀ تحریر درآورده است.

فهرست مطالب کتاب:

نفی قافیه: نفی استبداد؛ خوانش سیاسی و ساختارگرایانه از قالب قصیده، نیمایی و سپید

غزل پست‌مدرن و بازگشت فکری به دهۀ سی

الیاس علوی: صدای جهان سوم

«ذهن» و «زبان» در اشعار مریم جعفری آذرمانی

چرا ادبیات معاصر ما جهانی نمی‌شود؟

حافظ موسوی: شاعر خاورمیانه

نوکرتم، چاکرتم: زبان تواضع یا زبان بردگی

شاعرانی که در غبار گم شدند

نگاهی به شعرهای اکبر اکسیر و داوود ملک‌زاده

مرثیه برای عشق

ناصرخسرو: پدر معنوی احمد کسروی

نسل جدید و نهیلیسم

ادبیات به براهنی مدیون است

منابع