معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

آرنولد جوزف توین‌بی در سال 1889 در لندن در خانواده‌ای فرهیخته و با فرهنگ متولد شد. مادر و عمویش هر دو مورخ بودند. او تحصیلات دانشگاهی خود را در دانشکدۀ «بی‌لیل» آکسفورد پی گرفت. در سال 1913 با دختر استاد خود پرفسور موری ازدواج کرد و صاحب دو فرزند پسر شد. به دلیل استعداد و ژرفای معلوماتش در اوان جوانی یعنی در 23 سالگی برای تدریس تاریخ کلاسیک یونان در دانشگاه آکسفرد دعوت شد. به خبرنگاری هم علاقۀ وافر داشت؛ چون امکان تحقیق میدانی را برای او فراهم می‌کرد و به همین دلیل در سال‌های 1921 ـ 1922 در اثنای جنگ یونان و ترکیه به عنوان خبرنگار روزنامۀ «منچستر گاردین» به تهیۀ خبر پرداخت. با تمام علاقه‌ای که به تاریخ و تمدن یونان داشت، به عنوان اعتراض از تجاوز یونان به ترکیه، کرسی مطالعات یونان در دانشگاه لندن را که با کمک‌های مالی دولت یونان تأسیس شده بود، ترک گفت و عدالت خواهی خود را در عمل نشان داد.

این سفرنامه حاصل سیاحت هفده‌ماهۀ نوین‌بی از کشورهای آسیا، اقیانوسیه و آمریکای لاتین است که او در سال 1956 بدان مبادرت کرد. شرح وی از این سفر دور و دراز با سفرنامه‌های مرسوم بسیار متفاوت است. او مشاهدات خود را در 73 گفتار مستقل از هم چنان تدوین کرده که خواننده می‌تواند هر گفتار را که مایل است انتخاب کند و بخواند، بی‌آنکه پیوستگی مطالب را از دست بدهد. در هر گفتار مطالبی را که از نظر تاریخی و مسائل روز حائز اهمیت است، شرح داده و در عین حال از ذکر خاطرات روزانه که اگر بدان اقدام می‌کرد، سیاحت‌نامه‌اش مثنوی هفتادمن کاغذ می‌شد، خودداری کرده است.

در این میان شرح سفر خود را در گوشه و کنار ایران در هشت گفتار مستقل به تفصیل بیان کرده است؛ میان کشورهای متعدد و مقصد خود بیشترین گفتارها را به ایران و هند و خاورمیانه اختصاص داده است.

آنچه توین‌بی در سیاحت‌نامۀ خود توصیف می‌کند، به دلیل احاطۀ حیرت‌انگیزش به وقایع تاریخ ایام گذشته و مسائل روز عالم و نیز به دلیل ژرف‌نگری معمول خود به علل و عوامل حوادث و تأثیر متقابل رخدادهای دنیا بر یکدیگر، اثری خواندنی و ماندنی پیش روی خواننده می‌نهد. در حقیقت دایرةالمعارفی از نکات بدیع «جغرافیای تاریخی» فراهم آورده و آن را به صورت سکانس‌های سینمایی، نه آنکه تنها شرح داده باشد، بلکه چنان تدوین کرده که گویی به خواننده می‌گوید بعد از قرائت اثر جاودانه و بسیار مطولش به نام «بررسی تاریخ» در دوازده جلدد، حال تکیه بدهد و آنچه او در این سفرنامه به زبان ساده‌تر بر پردۀ ذهن او مجسم می‌کند، تماشا نماید و از رنگارنگی آن لذت ببرد.

توین‌بی در شرح تشبیهات و قیاسات مناظری که در اکناف عالم می‌بیند، استادی بی‌بدیل است و می‌کوشد به عمق و ریشۀ این استعارات و تأثیراتی که بر جا گذاشته‌اند، موشکافانه نظر کند و آنچه خود می‌بیند، پیش چشم خواننده بگذارد تا او هم از تماشای آن احساس التذاذ کند. برای مثال وقتی از اصفهان در مسیر یزد به سفر می‌رود و به روستاها و شهرک‌های در مسیر راه اشاره می‌کند و از «عقدا»ی عطشان و تفتیده لب در کویر ایران یاد می‌کند و از تلاش و استعداد مردمان کویری در حفر قنوات و جدال برای زنده ماندن، چنان تصویری بر پردۀ خیال می‌آورد که گویی اگر چنان مبارزه‌ای نمی‌بود، حواشی کویر ایران نیز همچون «ربع الخالی» عربستان خالی از حیات می‌شد؛ اما به گمان او انسان ایرانی به این ممسکی طبیعت پاسخی خلاق داده است. در مقابل تشنه‌لبی شرق اصفهان او با چند ساعت طی سفر در جهت دیگری به کوه‌های بختیاری و وفور آب و سرسبزی این بخش از ایران اشاره و تضاد این دو منطقه را با قلم سحرانگیز خود بیان می‌کند.

در سفر به دور دنیا توین‌بی در مقام خبرنگار روزنامۀ «آبزرور» فعالیت می‌کرد. آنچه در این کتاب ذکر کرده، قبلاً به گونۀ مقاله در این روزنامه به چاپ رسانیده بود. به دلیل همین فعالیت‌های میدانی و مطالعات عمیق دانشگاهی و به‌ویژه در مقام مسئول «انستیتوی سلطنتی مسائل بین‌المللی» یک پا در تاریخ گذاشته و پای دیگر در حوادث جاری جهان داشت و آثار متعددی هم منتشر کرد؛ از جمله دورۀ دوازده‌جلدی «بررسی تاریخ» که نامش را به عنوان برجسته‌ترین تحلیل‌گر فلسفۀ تاریخ در جهان پرآوازه کرد.

توین‌بی این کتاب را در ایام پختگی و بعد از بازنشستگی از فعالیت‌های رسمی خود تحریر کرد که به دلیل زبان نسبتاً روایی آن بسیار مورد توجه واقع شد و در زمرۀ آثار معروف او قرار گرفت. از آنجا که توین‌بی ـ متوفای 1975 ـ در روایت خود از ذکر اسامی مکان‌ها و ناموران تاریخ درنگ نمی‌کند، مترجم نیز در پانوشت‌های کتاب در حد مقدور به اختصار به آنها اشاره کرده است.