معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

نشانه‌شناسی فرهنگی رویکردی است که امکان مطالعه و کشف وجوه مختلف فرهنگ در مقیاسی متفاوت را در اختیار پژوهشگر قرار می‌دهد و وی قادر خواهد بود به لایه‌های مختلف هر دورۀ فرهنگی و رمزگان‌هایشان نگاهی عمیق بیندازد. محقق از چشم‌انداز این نظریه، در خلال مطالعۀ موضوع موردمطالعۀ خود، به گسست‌ها و پیوستگی‌هایی برخورد می‌کند که گاه با وجود هم‌زمان بودنشان، با هم متفاوت هستند؛ همانند مواردی که در این کتاب مورد مطالعه قرار گرفته‌‌اند. از سوی دیگر نویسنده درمی‌یابد که رمزگان‌های فرهنگی، آن‌چنان عمیق در تاروپود فرهنگ ریشه دوانده‌اند که هر پدیدۀ تازه‌ای در بدو ورود به فرهنگ، تا آن هنگام که از صافی‌های دقیق و ریزمحیط فرهنگی عبور نکند و بدل به «دیگری خودی‌شده» نشود، برای مخاطبان و اهالی فرهنگ ناملموس و غریبه باقی خواهد ماند. پس از مطالعه و خوانش دقیق نظریۀ نشانه‌شناسی فرهنگی و آرای متفکران و نظریه‌پردازان مکتب مسکو ـ تارتو، پژوهشگر فرهنگ را به مثابۀ پدیدۀ پیچیده و سیالی می‌نگرد که همواره در حال ترجمان دیگری‌هایی است که قصد دارد از آن خود کند. در حقیقت «دیگر خودی‌شده» آن وضعیت مبارکی را ایجاد می‌کند که سبب‌ساز تبادلات و گفتگوهای فرهنگی و به دنبال آن طراوت فرهنگی می‌شود.

نگاه به پدیدۀ تئاتر در ایران در اغلب موارد رویکرد خاص و مشخصی ندارد. در بیشتر منابع موجود در این زمینه، با گونه‌ای نگارش تاریخ مواجهیم که به نوعی در آثار مختلف تکرار می‌شوند. در این کتاب نویسنده تلاش کرده تئاتر ایران را از چشم‌اندازی تازه بررسی کند؛ ضمن اینکه کم‌توجهی مطالعات فرهنگی در ایران به سمت تئاتر و درام، علاقه و گرایش نگارنده به موضوع و جذابیت رویکرد نشانه‌شناسی فرهنگی در انتخاب موضوع مؤثر بوده‌اند.

فرهنگ در نشانه‌شناسی فرهنگی به مثابۀ شبکه‌ای از روابط بینامتنی و نظام‌های نشانه‌ای است که پیوسته در حال تحول است و از طریق تعاملات بینافرهنگی و فرایندهای جذب و طرد شکل می‌گیرد. تئاتر به معنای امروزی کلمه، از طریق ترجمۀ بینافرهنگی و در جریان تعاملات معاصر بینافرهنگی و به واسطۀ فرایند جذب و طرد و خودی کردن به فرهنگ‌ها راه یافته است. مسئلۀ این پژوهش سیر تحولاتی است که تئاتر از طریق ایجاد شبکه‌ای از پیوستگی فرهنگی و هم‌زمان بر اساس گسست فرهنگی (دیالکتیک گسست و پیوستگی) تجربه کرده است. از سوی دیگر نفوذ قدرت گفتمانی هر دوره بر روی درام نیز واجد اهمیت است. این گسست و پیوستگی در دوره‌هایی از تاریخ به پدیده‌هایی مثل چندگانگی فرهنگی منجر شده است و به همین علت، تقابل فرهنگ غالب و جلوه‌های تبادلات بینافرهنگی را شاهد هستیم؛ تا حدی که برخی اوقات حتی درک این هنر توسط مخاطب، تحت نفوذ قدرت مسلط، گاه قدرت دیگری قرار گرفته است.

در این کتاب تئاتر ایران از منظر نشانه‌شناسی فرهنگی مطالعه شده و هدف آن شناخت جایگاه تئاتر در فرهنگ، تعاملات بینافرهنگی، نقش ترجمۀ تئاتر در دیگر جنبه‌های فرهنگ معاصر، تأثیر و تأثر آنها بر یکدیگر، میزان نفوذ و تسلط قدرت هر دوره بر این هنر و شناخت سیر حرکت تئاتر از زمان‌های دورتر تا به امروز است. این پژوهش از سویی گسست و پیوستگی فرهنگی در تاریخ تئاتر ایران و گسست و پیوستگی گفتمان قدرت در ایران و اثرات آنها بر هنر نمایش این سرزمین را بررسی می‌کند و از طرف دیگر تعامل تئاتر با دیگر جنبه‌های فرهنگ معاصر (مثل مارکسیسم) و اثرات آنها بر یکدیگر را مطالعه می‌نماید.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

فصل اول: پیشینۀ فرهنگ و تئاتر

فصل دوم: نشانه‌شناسی فرهنگی

فصل سوم: گفتگوی بینافرهنگی با نمایش دیگری

فصل چهارم: بازگشت به دیگری/ خودی و لایه‌ای از سنت/ تجدد

فصل پنجم: و باز هم ترجمه

سخن آخر

منابع