معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

نشانه‌شناسی موسیقی از دهۀ 1960 آغاز شد و در دهه‌های 1970 و 1980 گسترش یافت. در دهۀ 1990 مبدل به یکی از صورت‌های جدی و آشنای علم موسیقی شد. در دهه‌های 70 و 80 میلادی، نظریۀ نشانه‌شناسی یا دانش نشانه‌ها، چشم‌اندازهای بسیاری برای علم موسیقی به ارمغان آورد؛ چنان‌که ساختارگرایی هم از زمان شکل‌گیری‌اش از آن بی‌بهره نبود. نشانه‌شناسی در ابتدا با رهیافتی میان‌رشته‌ای موسیقی را به سمت زبان‌شناسی و نقد ادبی سوق داد و از سویی آن را به فراتر از مرزهای علم موسیقی (اتنوموزیکولوژی، موسیقی‌شناسی و تئوری موسیقی) عبور داد. در معنایی دیگر نشانه‌شناسی توانست آزادانه از بین فرهنگ‌های غربی و غیرغربی، سنت‌های شرقی و حتی سبک‌های مردمی موسیقی گذر کند و مرزهای بین‌المللی را درنوردد. بر خلاف تلاش‌های ملی در باب اصول و دانش موسیقی به صورت منفرد در کشورهای گوناگون، نشانه‌شناسی توانست مرزهای بین‌المللی را پشت سر بگذارد و همۀ فرهنگ‌ها را شامل شود. اگر نشانه‌شناسی گسترش نمی‌یافت، دانش موسیقی در حصار مرزهای خود و فرهنگ‌ها باقی می‌ماند.

موسیقی در پاره‌فرهنگ‌های متفاوت به منظور بیان برخی از نگرش‌ها عمل می‌کند. و این در حقیقت ویژگی فرهنگ معاصر است که شالودۀ مصرف نوع خاصی از موسیقی را رقم می‌زند؛ بنابراین می‌توان گفت که فرهنگ و موسیقی درهم تنیده‌اند و موسیقی یکی از عوامل و عناصر فرهنگ‌ساز و فرهنگی به شمار می‌آید. این نکته هم در سطح درزمانی قابل مشاهده و بررسی است و هم در سطح هم‌زمانی؛ در سطح درزمانی، مطالعۀ تاریخ موسیقی و تاریخ فرهنگ نشان می‌دهد که در دوره‌ای موسیقی بیان‌کنندۀ افکار و نگرش‌های قومی، محلی و حتی فلسفی جامعه است و در سطوح هم‌زمانی موسیقی بیان ارزش‌ها و نگرش‌های متغیر و ناپایدار زمان کنونی است که از آن با عنوان فرهنگ معاصر یاد می‌شود.

امروزه دیگر نمی‌توان موسیقی را در قالب‌های کلی مانند موسیقی غربی و شرقی تقسیم کرد، بلکه تعدد گفتمانی در این عرصه که محصول پارادایم‌های متناقض‌نمای مدرنیته بود، ما را وامی‌دارد تا بر اساس نیازهای پاره‌فرهنگ‌ها و ذائقه‌های مختلف شنوندگان هر فرهنگی آن را تحلیل و بر اساس ساختارهای موسیقی مطالعه نماییم. بنابراین تعدد گفتمان در عرصۀ موسیقی و مناسبت آشنا و هماهنگ موسیقی با مسئلۀ فرهنگ، از جهات بسیاری راه را برای شناخت و مطالعه در خصوص رابطۀ بین فرهنگ و موسیقی هموار خواهد کرد. اهمیت موسیقی به عنوان یک شکل هنری در این نکته نهفته است که در اغلب بیانگر واقعیت، ذهنیت و نمادهای فرهنگی است که موسیقی در آن شکل گرفته و لذا نگرشی به سبک زندگی را به وجود می‌آورد. نمادهای موجود در موسیقی نه‌تنها برخاسته از بافت فرهنگی آن موسیقی است، بلکه در فرایند تعامل بین‌فرهنگی که در جریان زمان به طرق مختلف صورت می‌گیرد و گرفته است، حامل نمادها و بهتر بگوییم نشانه‌های صوتی و موسیقایی و دیگر فرهنگ‌هاست.

این کتاب در واقع مجموعه‌ای از مهم‌ترین مقالاتی است که موسیقی را با رویکرد نشانه‌شناختی و زبان‌شناختی مورد مطالعه قرار داده‌اند. در این کتاب شش مقاله آورده شده که به بحث و بررسی موسیقی در چارچوب سه زمینۀ زبان‌شناسی، معنی‌شناسی و نشانه‌شناسی اجتماعی می‌پردازند. نکتۀ دیگر اینکه در حقیقت این کتاب نوعی ترجمه و پژوهش به شمار می‌رود و تلاش شده است تا دانش‌های موردنیاز در مورد نشانه‌شناسی موسیقی را به صورت مبنایی در اختیار علاقمندان قرار دهد.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

1. تحلیل موسیقی از دیدگاه زبان‌شناسی/ آزیتا افراشی

2. زبان موسیقی به مثابۀ ساختار نشانه‌شناختی ویژه/ تاتیانا ولادیمیرونا لازوتینا و نیکلای کنستانتینوویچ لازوتین

3. تمثیل و نمادپردازی در موسیقی/ پل هنری لانگ

4. معنای موسیقی: چارلز سندرس پرس و ژان ژاک ناتیه/ صادق رشیدی

5. معنا و موسیقی/ ایان کراس و الیزابت تلبرت

6. موسیقی و ایدئولوژی (یادداشت‌هایی بر نشانه‌شناسی اجتماعی موسیقی در رسانه‌های گروهی/ تئو ون‌لیوون

کتاب‌نامه