معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب به مباحث مهم زبان، منطق و فلسفه می‌پردازد. این مباحث گرچه امروزه مستقل و جدا از یکدیگرند، اما در سنت فکری گذشتگان تحت یک عنوان به صورت پراکنده مطرح می‌شدند. تقریبا از اوایل قرن بیستم مباحث «فلسفۀ زبان» رواج یافت و اقبال محققین به نوشتن در این باب فزونی گرفت. می‌توان گفت فلسفۀ زبان مجموعۀ مطالعات مرتبط با هم است که از سوی منطق‌دانان و فلاسفه صورت گرفته و منشأ آن نیز پرسش‌ها و مشکلات فلسفی، منطقی مربوط به زبان بود که ذهن فلاسفه را درگیر می‌کرد.

منطق‌دانان تقسیماتی از کلمات و عبارات زبانی به دست می‌دهند که با تقسیم‌بندی زبان‌شناسان متفاوت است؛ مثلاً از نقطه‌نظر منطقی، فعل و صفت یک مقوله هستند؛ زیرا هر دوی آنها به اسم خاص نسبت داده می‌شوند؛ از سوی دیگر جمله‌هایی وجود دارند که شکل زبانی متفاوتی دارند، اما شکل منطقی آنها یکی است و تحلیل‌هایی از این قبیل. فصل اول کتاب به توضیح این قبیل از تحلیل‌ها اختصاص یافته و در آن به پیشگامان این نوع تحلیل (فرگه و راسل) اشاره شده است.

مسئلۀ ارتباط زبان و ساختار آن با وقایع عالم و ساختار آن، ذهن منطق‌دانان و فلاسفه را سخت مشغول به خود کرده است. آیا بین این دو شباهت همه‌جانبه و تامی وجود دارد یا شباهت‌های آنها صرفاً یک شباهت جزئی و ناچیز است؟ دیدگاه سنتی در مورد وظیفه و کارکرد زبان این است که زبان یک وظیفۀ اصلی دارد و آن گزارش وقایع و رخدادهای قابل مشاهده و انتقال دانسته ها و احساسات فرد به دیگران است، اما مشکل اینجاست که در زبان طبیعی (مراد زبان متعارفی است که در زندگی روزمره با آن سخن می‌گوییم) ابهام‌ها، نقص‌ها و کاستی‌های فراوانی وجود دارد که آن را ناکارآمد می‌کند. افزون بر اینکه در این زبان کلماتی یافت می‌شوند که معنای معینی ندارند و معنای برخی کلمات با کلمات دیگر تداخل دارند و کلمات متداولی که در زبان متعارف وجود دارند. در فصل دوم نمونه‌هایی از ساخت این زبان که توسط راسل و ویتگنشتاین در دورۀ اول تفکرات‌شان صورت گرفته است، ذکر شده است.

دیری نگذشت که منطق‌دانان و فلاسفه پی بردند در زبان نمادینی که برای ساخت آن رؤیاها در سر می‌پروراندند، نقایص فراوانی وجود دارد؛ به همین دلیل برخی از آنان به زبان طبیعی که آن را یگانه ابزار بیان مسائل فلسفه و جامعه می‌دانستند، روی آوردند. اما چگونه می‌توانستند کاستی‌های زبان متعارف و نقص و ابهام‌های آن را برطرف کنند؟ در اینجا فلاسفه به دو دسته تقسیم شدند؛ یک دسته معتقد بودند زبان متعارف پس از پالایش، اصلاح و تبیین معانی همۀ کلمات کاربرد دارد. حتی در صورت نیاز باید برای این زبان کلمات جدید ساخت یا کلمات متداول را در معانی جدید به کار برد. اینان معتقد بودند پس از انجام این امور زبان متعارف، قابلیت و شایستگی پیدا می‌کند تا در فعالیت‌های دقیق علمی و فلسفی به کار گرفته شود. دستۀ دوم باور داشتند زبان متعارف حتی بدون پالایش و اصلاحات نیز قابلیت و شایستگی برای همه نوع فعالیت‌های فکری دارد. با ظهور این نوع تفکر، مکتب فلسفی جدیدی به نام فلسفۀ زبانی از نظر ویتگنشتاین پدید آمد. این دیدگاه در فصل سوم توضیح داده شده است.

فصل چهارم به بحث از نظریۀ قرارداد زبانی که نظریه‌ای است در باب منشأ زبان اختصاص داده شده و رویکردهای متفاوت این نظریه در تفسیر و توضیح یقین موجود در قضایای ریاضیات و منطق توضیح داده شده است.

زبان‌شناسان نیز مسئلۀ پیچیدۀ معنا توجه کرده‌اند؛ زیرا معنا در کانون دلالت‌شناسی یا سمانتیک که یکی از شاخه‌های زبان‌شناسی است، قرار دارد. فصل پنجم به موضوع معنا اختصاص داده شده است و در آن به اختصار چهار نظریۀ اصلی معاصر دربارۀ معنا آورده شده است: 1. آیا معنا تصور است یا ترادف؟ 2. معنای کلمه، کاربرد آن در زبان متعارف است. 3. معنای یک کلمه یا یک عبارت، شیئ مورد اشارۀ آن است. 4. معنای یک قضیه، روش اثبات آن است (پوزیتویسم منطقی). پس از ذکر این نظریات، شرح و تفسیر آنها آورده شده است.

فصل پایانی کتاب به توضیح مکتب زبان‌شناسی معاصر آمریکایی که توسط نوآم چامسکی بنا شده است، اختصاص داده شده است. او تأملات عمیقی در مورد منشأ قواعد زبان دارد و سعی می‌کند این پدیده که کودک بدون آنکه آموزشی از قبل دیده باشد، ساختارهای جدید و متنوع زبانی می‌سازد را تفسیر و تبیین کند.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمۀ نویسنده

فصل اول: تحلیل منطقی برخی کلمات و عبارات زبانی

فصل دوم: تلاش برای ساخت زبان نمادین [صوری]

فصل سوم: زبان متعارف و فلسفۀ آن

فصل چهارم: قضایای یقینی و قراردادهای زبانی

فصل پنجم: نظریه‌های معنا

فصل ششم: چامسکی و فلسفۀ زبان

خاتمه

منابع

فهرست اعلام