معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب دربرگیرندۀ مجموعه‌ای از مقاله‌های زنده‌یاد رضا قنادان، استاد و پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی، است که با پیش‌گفتاری از دکتر احمد کریمی حکاک منتشر و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.

قنادان که پیش از این نیز در آثاری چون «از مشرق پیاله» و «معنای معنا» از ادبیات عرفانی سخن گفته بود، در اثر جدید به موضوعات متنوعی در حوزه زبان فارسی از جمله ساختارشکنی در غزل حافظ پرداخته است. او در مقدمۀ این کتاب نوشته است: «نوشته‌های این کتاب شماری از مقاله‌هایی است که در حاشیه پژوهش‌هایم در چند سال گذشته انجام گرفته‌اند ... مجموعه حاضر اما جستارهای پراکنده‌ای است که بی‌ارتباط به هم به موضوع‌های گوناگونی اختصاص یافته و تاکنون امکان انتشار پیدا نکرده‌اند. در این کتاب موضوع یگانه‌ای در چند بخش دنبال شده است. چنین می‌نماید که سلطه فضای پست‌مدرن بر فرهنگ ما بی‌اثر نبوده در این معنا که اشتیاق هم‌وطنان را در مورد نوشته‌های کوتاه بالا برده است. ضمن اینکه باید گفت کتابی از این دست خواننده را ناگزیر نمی‌سازد که آن را از آغاز تا پایان به دقت بخواند».

یافتن عنصر مشترکی در در نوشته‌های این کتاب ناممکن نیست. از یک زاویۀ دید بسیار کلی می‌توان گفت آنچه آنان را به هم پیوند می‌ده، تأکید بر آگاه کردن خوانندگان فارسی‌زبان از دگرگونی‌های فرهنگ مدرن غرب در گسترۀ ادبیات است. مفاهیمی چون «ساختارشکنی» یا «آشنایی‌زدایی» بیانگر گرایش‌هایی هستند که تحولات مدرن حوزۀ انقتادی فرهنگ‌هار غربی را به‌روشنی بازتاب می‌دهند و به نوشته‌های این کتاب محتوا می‌بخشند.

در این کتاب گونه‌گونی کار نقادی قنادان را با وضوحی بیش از دو کتاب پیشین ایشان می‌توان دید. در اینجا گاه روی سخن با چهره‌های نامدار ادبیات‌شناسی در ایران است؛ استادان بزرگی چون شفیعی کدکنی و شاعران نامداری همچون اسماعیل خویی و گاه هدف به چالش گرفتن مواضع بینشورانی چون داریوش آشوری است. ولی در جهان تفکر حرفه‌ای قنادان اینگونه برخوردها همیشه خدمت‌گزار آرمانی است که در بسیاری از موارد جای آن در نقد ادبی مرسوم در ایران خالی بوده است و این آرمان، همانا اعتلای کار نقد و نظر و غور و بررسی است از راه پرتوافکندن بر تفاوت‌هایی در رویکردها یا راهکارهای این متفکران و نیز طرح آنچه نویسنده خود در مدار فکری خویش پرورده و بر آن قرار ایستاده است.

دو مقاله از این مجموعه یکی به ذهنیت رمانتیسم و دیگری به بحث پیرامون روانکاوی ادبی پرداخته است. آنچه در این نوشته‌ها به ویژه مورد تأکید قرار گرفته نقش ذهن ناخودآگاه در آفرینش‌ شاخه‌های گوناگون هنر به ویژه ادبیات است.

یکی از روش‌های سالم و سازنده‌ای که در ارتقای معیارهای دموکراسی در غرب بسیار اثرگذار بوده، بیان اختلاف‌نظرها با زبانی محترمانه و نه فارغ از تعصب و انگیزه‌های شخصی است. در ارتباط با این نیاز است که پاسخ نویسنده به استاد شفیعی کدکنی پیرامون بحث ایشان دربارۀ آشنایی‌زدایی عینیت یافته است. در این نوشتار نویسنده کوشیده روشن کند که بسیاری از نمونه‌های استاد برای توضیح مفهوم آشنایی‌زدایی برای مخاطب آموزنده بوده است. هم‌زمان توضیح داده شده که جنبۀ دیگری از بحث ایشان در این زمینه، به آنچه در دانش و تجربیات نویسنده می‌گنجد، ناهمخوان است.

گفتگوی وحید داور با اسماعیل خویی از این بابت در انتهای این کتاب آمده که بخش عمده‌ای از این گفتگو بر روی نوشته‌های نویسنده به‌ویژه دو کتاب «جای خالی معنا: مدرنیسم و پسامدرنیسم» و «از مشرق پیاله: حافظ در غرب» تمرکز یافته است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار/ دکتر احمد کریمی حکاک

دیباچه

گفتار یکم: ساختارشکنی با چند نمونه از مصداق آن در غزل حافظ

گفتار دوم: آشنایی‌زدایی چیست؟

گفتار سوم: پاسخی به استادم دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی پیرامون نوشتۀ ایشان دربارۀ آشنایی‌زدایی

گفتار چهارم: جایگاه استاد شفیعی کدکنی میان شعر و نثر

گفتار پنجم: شعری زیباروی با روحی پریشان

گفتار ششم: شخصیت دوقطبی فروغ فرخزاد از دیدگاه سایه اقتصادی‌نیا

گفتار هفتم: زبان‌شناسی ذوقی آقای داریوش آشوری

گفتار هشتم: نگاهی به ذهنیت رمانتیسیسم: ستیز میان حقیقت علمی و حقیقت شعری

گفتار نهم: روان‌کاوی ادبی

گفتار دهم: به لفظ اندک و معنای بسیار: اسماعیل خوئی در گفتگو با وحید داور