معناشناسی پیشنمونهای درزمانی؛ بحثی در واژگانشناسی تاریخی
خلاصه
نظریهای که در این کتاب معرفی شده، بهنوعی پارادایم است: «برداشت پیشنمونهای از معنا با آنچه از یک پارادایم نظری در زبانشناسی انتظار داریم مطابقت میکند: این برداشت چشماندازی است به پدیدههای زبانی».معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
جای خالی معناشناسی درزمانی در حوزۀ مطالعات زبان فارسی و دیگر زبانهای ایرانی بهشدت احساس میشود. شاهد این مدعا، نهتنها تعداد اندک مقالات و کتابهای مرتبط، بلکه فقدان یک فرهنگ تاریخی برای زبان فارسی با این همه دیرینگی است. تدوین فرهنگ تاریخی یعنی استخراج معنای واژهها در زمانهای مختلف با مقایسه و مقابلۀ متون دورههای مختلف تاریخی. این کار در ظاهر سهل و فاقد پیچیدگی است، بهگونهای که تصور میشود هر اهل قلم زباندانی میتوان از عهدۀ انجام آن برآید.
موضوع مهم این است که آیا مجهزبودن یا نبودن فرهنگنگار (واژگاننگار یا معناشناس) به این یا آن نظریۀ معنایی تأثیری در نتیجۀ کار دارد. نویسندۀ این کتاب معتقد است: «بله تأثیر دارد». گیرارتز در فصل پنجم کتاب عنوان میکند «پیشفرضهای نظری تعیین میکنند که چه چیزهایی شواهد مرتبطی هستند» و برای توضیح این گزاره به مفهوم کوهنی پارادایم متوسل میشود. وی معتقد است نظریهای که در این کتاب معرفی شده، بهنوعی پارادایم است: «برداشت پیشنمونهای از معنا با آنچه از یک پارادایم نظری در زبانشناسی انتظار داریم مطابقت میکند: این برداشت چشماندازی است به پدیدههای زبانی». به عبارت دیگر «گرایش به نظریۀ پیشنمونه باعث میشود پژوهشگران چیزهایی را ببینند که ممکن بود بدون داشتن آن گرایش مورد غفلت واقع شوند، یا دستکم به عنوان چیزهای غیرمرتبط کنار گذاشته شوند».
این کتاب از جهات مختلف اهمیتی اساسی دارد؛ حتی برای کسانی که قصد ندارند فرهنگ تاریخی تدوین کنند. نخست اینکه در این کتاب یک نظریۀ شناختی تقریباً جدید (دستکم در ایران) برای بررسی درزمانی معنا بهینهسازی شده که افزون بر کاربردهای ذاتی آن، میتواند برای گسترش دامنۀ کاربرد (نه لزوماً عملی) نظریات دیگر الهامبخش باشد. دوم اینکه با ارائۀ بررسیهای متعدد در لابلای بحثهای نظری، راههای کاربرد نظریه را برای بررسی زبانهای مختلف نشان داده است که میتواند برای پژوهشگران راهگشا باشد. سوم و شاید از همه مهمتر، بینش و منظری است که به پژوهشگر میدهد. این بینش نهتنها از بعد علمی، بلکه از جنبۀ معرفتشناختی نیز قابل تأمل است. احتمالاً مشاهدۀ جهان خارج با یک عینک پیشنمونهای به دریافتی منتهی میشود که اندکی متفاوت است.
افزون بر این، این کتاب بهویژه فصل پنجم آن بیتردید برای علاقمندان به فلسفۀ علم خواندنی و برای کسانی که با این حوزه آشنایی ندارند، آموزنده خواهد بود. گیرارتز در این فصل به اهمیت هرمنوتیک و نظریۀ تأویل و نقش اساسی تفسیر در تولید دانش جدید اشاره میکند و مقولات را در چارچوبهای تفسیری میداند که تعیینکنندۀ تجربۀ ما از واقعیت و نحوۀ پرداختن ما به شرایط متغیر جهان هستند. علاوه بر این در سطحی بالاتر نیز نظریۀ پیشنمونه را یک نظریۀ تفسیری میداند که با مسئلۀ عینیت و این پرسش مواجه میشود که آیا معناشناسی میتواند دست به تفسیر بزند اما با عینیت همراه باشد.
این کتاب دارای پنج فصل میباشد. فصل اول معناشناسی شناختی را معرفی میکند و چهار مشخصۀ ساختاری مقولاتی را که به صورت پیشنمونه ای سازماندهی شدهاند، بازمیشناسد. هر یک از این مشخصهها به نوبۀ خود با ویژگیهای توصیفی خاصی از تغییر واژگانی ـ معنایی مرتبط است. از آنجا که هر یک از این مشخصهها دربردارندۀ ماهیت تغییر مفهومشناختی است، فصل دوم از چهار مطالعۀ موردی تشکیل شده است که این فرضیهها را تقویت میکنند.
در فصل سوم این پرسش طرح شده که آیا این ویژگیهای پیشنمونهبنیاد تغییر معنایی میتوانند، نهتنها در توصیف تغییرات معنایی، بلکه در طبقهبندی آنها نیز نقشی داشته باشند. در این فصل یک طبقهبندی کارکردی از گونههای تغییر معنایی ارائه شده که ناظر بر نقش پیشنمونگی در انگارهای از تبدیلات معنایی است. در همین حال این رویکرد کارکردی به طبقهبندی تغییرات معنایی، پرسشهایی دربارۀ تبیین خود پیشنمونگی پیش میکشد. چگونه میتوان ماهیت کلی پیشنمونهای ساختارهای مفهومشناختی را تبیین کرد؟ سازماندهی ساختار معنایی عناصر واژگانی به شیوهای پیشنمونهبنیاد چه مزیتی دارد؟
پیشنمونگی در مقابل اصل هم ارزی «یک صورت یک معنا» به چندبرابر کردن معانی مرتبط با هر واحد واژگانی گرایش دارد. فصل چهارم گسترۀ این تناقض را بررسی میکند و خواهد گفت که چگونه میتوان این دو انگیزۀ رقیب را با هم آشتی داد.
فصل پایانی کتاب توجه را به سطح فرانظری معطوف میکند. نویسنده میگوید ورود مفهوم پیشنمونهبنیاد ساختار مقولهای، تغییر عمدهای در نظریه و روششناسی معناشناسی تاریخی ایجاد میکند. سپس این موضع روششناختی و نظری نظریۀ پیشنمونهای درزمانی در مقابل تاریخ این رشته قرار داده شده است. این ایده مطرح شده که نظریۀ پیشنمونه بازگشتی است به سنت هرمنوتیکی معناشناسی تاریخی پیشاساختارگرایانه که در فاصلۀ سالهای 1850 تا 1930 بر صحنۀ معناشناسی زبانشناختی حکمفرما بود.
فهرست مطالب کتاب:
پیشگفتار
مقدمه
فصل اول: معناشناسی شناختی و نظریۀ پیشنمونه
فصل دوم: مشخصههای پیشنمونهای تغییر مفهومشناختی
فصل سوم: پیشنمونگی در طبقهبندی تغییرات واژگانی
فصل چهارم: چندمعناشدگی پیشنمونهای و اصل همارزی
فصل پنجم: نظریۀ پیشنمونه به عنوان یک پارادایم عملی
پربازدید ها بیشتر ...
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب
نظری یافت نشد.