معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

زبان به مثابۀ کلام انسان، گنجینه‌ای رنگارنگ و بی‌انتهاست. آنچه زبان نامیده می‌شود، از انسان جدایی‌ناپذیر است و همه‌جا همراه اوست. زبان همانا ابزاری است که آدمی به کمکش می‌اندیشد، احساسات و عواطف‌اش را بیان می‌کند، خواسته‌ها و اعمالش را منتقل می‌کند و در اختیار اوست تا از ژرف‌ترین بنیان‌های جامعۀ بشری تأثیر بگیرد و بر آن تأثیر بگذارد. افزون بر این زبان یار همیشگی انسان در زمانۀ تنهایی‌اش است؛ آن‌گاه که این موجود تنها با موجودیت فردی‌اش درگیر می‌شود، از زبان بهره می‌گیرد تا بیندیشد، یا همچون شاعران افکارش را بسراید.

زبان در طول حیات‌مان همواره در کنارمان بوده و هست و ما را از ساده‌ترین کارهای روزمره‌مان تا پیچیده‌ترین لحظه‌های تعقل‌مان همراهی می‌کند؛ ختی در آن لحظاتی که مجبوریم از حافظه بهره بگیریم، و اگر این همراه همیشگی نبود، این کار میسر نمی‌شد. اما زبان یاری بیرون از ما و مستقل از وجودمان نیست. زبان در ژرفای انسان جا خوش کرده است و گنجینۀ خاطراتی است که از فردفرد قوم‌مان به ارث رسیده است؛ میراثی هشیار و آگاه که هر مطلبی را به یادمان می‌آورد و دربارۀ هر نکته‌ای هشدارمان می‌دهد. همین دلایل کافی‌اند تا ما به سراغ مطالعه و توصیف زبان برویم و حوزۀ پژوهش‌هایمان را از شعر گرفته تا کاربرد زبان در علم گسترش دهیم. علم این امکان را در اختیار قرار می‌دهد تا در زبان با مجموعه‌هایی از آواها و ایماها و اشاره‌ها مواجه شویم و دریابیم که اینها را می‌توانیم به لحاظ فیزیکی و فیزیولوژیکی توصیف کنیم.

آنچه پیش‌نیاز رسیدن به چنین هدفی است، شکل‌بندی و معرفی نظریه‌ای در باب زبان است که بتواند مبانی پیدایش چنین زبان‌شناسی‌ای را کشف و قاعده‌بندی کند، روش‌های مطالعه در این دانش معلوم کند و در نهایت مسیر حرکت ما را برای رسیدن به این اهداف تعیین کند. این نوشته با هدف معرفی چنین تمهیداتی برای طرح چنین نظریه‌ای به رشتۀ تحریر درآمده است.

لویی یلمزلف یکی از برجسته‌ترین زبان‌شناسان در تاریخ زبان‌شناسی معاصر است. او را بنیان‌گذار مکتب زبان‌شناسی ساخت‌گرای کپنهاگ می‌دانند و محال است نوشته‌ای در حوزۀ تاریخ معاصر این رشته ورق زده شود، و نامی از او برده نشود. یلمزلف بر حسب ماهیت نظریه‌اش، دانش مطالعۀ زبان را glossematics می‌نامد. این اصطلاح برای او در حکم linguistics است که به باور او، در طول عمر به سوءتعبیر انجامیده است.

متن اصلی این کتاب در سال 1943 و در اوج جنگ جهانی دوم در کپنهاگ و به زبان دانمارکی منتشر شد. ترجمۀ اولیۀ این متن به انگلیسی، در سال 1953 منتشر شد و سپس با بازبینی و جرح و تعدیل، به شکل برگردان انگلیسی بارها تجدید چاپ شده است. این ترجمه از روی متن انگلیسی کتاب صورت گرفته است.

یلمزلف به نسلی تعلق داشته است که تصور می‌کرده‌اند، نوشتۀ علمی لاجرم با پیچیده‌گویی همراه است و این پیچیده‌گویی‌ها، به‌نوعی بر علمی بودن متن تأکید دارند. پیچیده‌گویی‌های یلمزلف سبب شده تا برگردان انگلیسی‌اش نیز پیچیده‌تر شود. افزون بر این، یلمزلف به کار عجیب دیگری نیز دست زده است که نوعی اصطلاح‌تراشی جنون‌آمیز است. او از اصطلاحات رایج در زبان‌شناسی زمانۀ خود بهره می‌گیرد؛ ولی تعریفی برای هر یک انتخاب می‌کند که صرفاً باعث سردرگمی مخاطب می‌شود. در این برگردان مترجم تلاش کرده از معادل‌های شفاف بهره گیرد. در بخش پایانی این کتاب که به معرفی اصطلاحات اختصاص یافته است، مشخص می‌شود که برای هر اصطلاح چه معادلی برگزیده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار مترجم

1. مطالعۀ زبان و نظریۀ زبان

2. نظریۀ زبانی و علوم انسانی

3. نظریۀ زبانی و تجربه‌گرایی

4. نظریۀ زبانی و استقراء

5. نظریۀ زبانی و واقعیت

6. هدف نظریۀ زبانی

7. دورنمای نظریه‌ای در باب زبان

8. نظام تعاریف

9. مبنای تحلیل

10. شکل تحلیل

11. عملیات

12. نشانه‌ها و صورت‌ها

13. لفظ و محتوا

14. نامتغیرها و متغیرها

15. طرح زبان و کاربرد زبان

16. متغیرها در طرح زبان

17. عمل و موضوع تحلیل هم‌مرتبه‌ها

18. خنثی‌شدگی

19. الحاق

20. واحدهای تحلیل

21. زبان و نازبان

22. نشانه‌شناسی تضمینی و فرانشانه‌شناسی

23. دورنمای نهایی

توصیف اصطلاحات

نمایه

یادداشت‌های مترجم