معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

«فرهنگ‌بان» فصلنامه‌ای فرهنگی و هنری به مدیرمسئولی و سردبیری مرتضی هاشمی‌پور است که دومین شماره آن به تازگی منتشر شده است. این نشریه نوپا دارای بخش‌های مختلفی مانند اندیشه، تاریخ، ادبیات و زبان فارسی، ایران در جهان، داستان و یادنامه است و بخش معرفی و نقد کتاب یکی از خواندنی‌ترین و پربارترین بخش‌های آن است. نخستین مطلب این شماره، نامه‌ای از علی صلح‌جو، زبان‌شناس و ویراستار پیشکسوت به مناسبت انتشار مطلب «مینوی ویراستار خاموش» نوشته محمد دهقانی (در نخستین شماره از فصلنامه فرهنگ‌بان) است.

اولین بخش این شماره را «اندیشه» با دو نوشتار شکل می‌دهد که در اولین نوشتار داریوش آشوری به ماکیاوللی و تامس مور به عنوان دو پیام‌آور جهان مدرن نگریسته و مطالبی را نگاشته است. نوشتار دوم این بخش به بررسی نظریات جامعه‌شناسانۀ اریک اُلین رایت از آخرین نظریه‌پردازان بزرگ جامعه‌شناسی اختصاص یافته است.

«تاریخ» عنوان بخش دوم این شماره را به سه نوشتار تشکیل می‌دهد. اولین نوشتار این بخش ترجمۀ سخنرانی کلنل گری است که در تاریخ 12 نوامبر 1925 در یکی از جلسات ادواری انجمن آسیای مرکزی در لندن ایراد کرده است. او به تجارب پیشین خود در بندرعباس اشاره دارد؛ اما بخش اصلی سخنانش به فضای حاکم بر مناسبات روس و انگلیس در ایران بعد از توافق 1907، پیشامد جنگ جهانی اول اختصاص دارد و تحولات ناشی از فروپاشی امپراتوری روسیه در 1917 و آنگاه تجربۀ کوتاه‌مدت او در مقام مشاور سیاسی آرمیتاژ اسمیت در سال 1921. نوشتار دوم این بخش به بررسی زندگی سیاسی و فکری انور خامه‌ای از روزنامه‌نگاران توانای عصر مشروطه اختصاص یافته است. در نوشتار پایانی این بخش نیز بخش کوتاهی از سفر برنارد لوئیس قبل از انقلاب است که در کتابش با عنوان «یادداشت‌های قرن» آورده شده است.

سومین بخش این شماره را «ادبیات و زبان فارسی» با چهار نوشتار به خود اختصاص داده است. اولین نوشتار این بخش متن سخنرانی دکتر محمد دهقانی است که در پژوهشگاه علوم انسانی ارائه کرده است. این نوشتار در واقع اختصاص به بازخوانی کتابخانه و اسناد زنده‌یاد مینوی دارد. این بنا و مجموعۀ متعلقات که روزی خانه و کتابخانۀ مینوی بوده، امروز بیشتر موزه‌ای از تاریخ و فرهنگ معاصر ایران است؛ شامل هزاران هزار کتاب و نامه و عکس و اسناد دیگر. کامیار عابدی در نوشتار خود به بررسی شعری از زنده‌یاد حمیدی شیرازی با عنوان «معنای عمر» پرداخته که در مجلۀ «یغما» به سال 1347 منتشر شده است. بررسی کتاب‌گونه‌ای ادواری‌نما با عنوان «دوفصلنامه/ نیم‌سالنامۀ کلیات مطبوعات» که توسط مؤسسۀ شوکت به سال 1325 منتشر شده است، نوشتار سوم این بخش را شکل می‌دهد. در نوشتار پایانی این بخش نیز نویسندگان طرحی مقدماتی را برای ویرایش «فرهنگ بزرگ سخن» ارائه داده‌اند. نزدیک به هفده سال از انتشار این فرهنگ به سرپرستی استاد دکتر حسن انوری می‌گذرد؛ فرهنگی که در آن کوشش شده با تکیه بر دستاوردهای نوین زبان‌شناسی و فرهنگ‌نویسی، راه تازه و روشمندی در فرهنگ‌نویسی گشوده شود. نتویسندگان این مقاله در سه بخش «یافتن و اصلاح نقیصه‌ها و اشتباهات»، «افزایش مدخل‌ها» و «پرداختن به نکات فنی» نسبت به ارائۀ طرح خود مبنی بر ضرورت ویرایش «فرهنگ بزرگ سخن» اقدام نموده‌اند.

بخش «ایران در جهان» این شماره دو نوشتار را به خود اختصاص داده است. در اولین نوشتار نویسنده دربارۀ یادداشت‌ها و نوشته‌های رالف والدو امرسون آمریکایی دربارۀ شعر فارسی سخن گفته است. امرسون متولد 1803 در بوستون آمریکاست. او را بیشتر به عنوان پدر مکتب تعالی‌گرایی آمریکا می‌شناسند، اما بی‌شک مهم‌ترین نویسندۀ قرن نوزده آمریکا و به عقیدۀ بسیاری پدر ادبیات آمریکا نیز دانسته می‌شود. نوشتار دوم این بخش نیز دربارۀ کتاب «منطق الطیر» عطار نیشابوری است که توسط رابین کرس‌ول استادیار ادبیات تطبیقی دانشگاه ییل به نگارش درآمده است.

در بخش داستان این شماره دو داستان آورده شده که ابتدا داستان «نووسترویکا» اثر ماریا روا نویسندۀ اوکراینی ترجمه شده و دومین داستان نیز ترجمه‌ای از کورت توخولسکی روزنامه‌نگار، طنزپرداز و نویسندۀ ضدفاشیست آلمانی با عنوان «زن و شوهر لطیفه تعریف می‌کنند» می‌باشد.

اما در بخش «معرفی و نقد کتاب» این شماره به معرفی و نقد این کتاب‌ها پرداخته شده است: «تیراندازی در باک هد» نوشتۀ ناهید کبیری، «نظریه و نقد ادبی؛ درسنامه‌ای میان‌رشته‌ای» تألیف حسین پاینده، «له و علیه ویرایش» اثر سایه اقتصادی‌نیا، «نماهایی از ایران از یادداشت‌های مسافری در شرق» تألیف سر جان ملکم با ترجمۀ شهلا طهماسبی، «جمعیت نسوان وطن‌خواه ایران 1301 ـ 1314 ش) نوشتۀ محمدحسین خسروپناه، «پژوهشی جامعه‌شناختی در نثر داستانی جدید فارسی» اثر رضا نواب‌پور با ترجمۀ ابوالقاسم سری، «میراث‌داران گوگول: چهار مقاله از توماس مان دربارۀ ادبیات روسیه» با ترجمۀ سعید رضوانی، «علم چیست؟ جستارهایی دربارۀ فلسفه، پژوهش و آموزش علم» اثر محمدرضا توکلی صابری، «حرف‌هایی با دخترم دربارۀ اقتصاد: تاریخ مختصر سرمایه‌داری» نوشتۀ یانیس واروفاکیس با ترجمۀ فرهاد اکبرزاده، «ریشه‌ها و اندیشه‌ها؛ مقاله‌هایی در تاریخ و اندیشۀ ایرانیان» تألیف علینقی منزوی و .... .

بخش پایانی این شماره را «یادنامه» شکل می‌دهد که نوشتارهایی به یادبود این استادان و نویسندگان بزرگ زبان و ادبیات فارسی و فرهنگ ایران به نگارش درآمده است: مرتضی کلانتریان، حجت‌الله اصیل، سلیم نیساری، محسن ابوالقاسمی، محسن جهانگیری، طهمورث ساجدی‌صبا، احمد ابومحبوب، احمد اقتداری، بهمن کشاورز و ابوالفضل زرویی نصرآباد.

فهرست مطالب این شماره:

یادداشت/ مرتضی هاشمی‌پور

نامه

* اندیشه

دو پیام‌آور جهان مدرن؛ ماکیاوللی و تامس مور/ داریوش آشوری

اریک اُلین رایت، از آخرین نظریه‌پردازان بزرگ جامعه‌شناسی/ نیما شجاعی

* تاریخ

تاریخ اخیر ایران/ لیوتنان کلنل دبلیو . جی . گری/ ترجمۀ کاوه بیات

یکی از پنجاه‌وسه نفر (دربارۀ انور خامه‌ای) / محمدحسین خسروپناه

شاه ایران در یادداشت‌های قرن برنارد لوئیس/ ترجمۀ کاوه اکبری

* ادبیات و زبان فارسی

عطا و لقای مینوی/ محمد دهقانی

مهدی حمیدی شیرازی و چکامه‌ای مرگ‌آگین (سرگذشت یک شعر)/ کامیار عابدی

کلیات مطبوعات؛ کتاب‌گونه‌ای ادواری‌نما/ سیدفرید قاسمی

طرحی مقدماتی برای ویرایش فرهنگ بزرگ سخن/ محمدرضا افضلی، مجید ملکان، حمید قمری

* ایران در جهان

رالف والدو امرسون و شعر فارسی/ روشنک اکرمی

خاتم شعرا، نگاهی به عطار/ رابین کرسش‌ول/ ترجمۀ مسعود فرهمندفر

* داستان

نووستریویکا/ ماریا روا/ ترجمۀ مژده دقیقی

زن و شوهر لطیفه تعریف می‌کنند/ کورت توخولسکی/ ترجمۀ علی‌اصغر حداد

* معرفی و نقد کتاب

نور به جای توفان و چشم/ حورا یاوری

مرور و معرفی نقد و نظریه ادبی/ امیرحسین صادقی

کتابی له و علیه ویرایش/ علی صلح‌جو

ایران قاجار در نگاه اروپائیان، گوشه‌ای از تصویر آن روزگاران ایران/ آناهید خزیر

نخستین پویش‌های مدنی زنان ایران/ لیلا بنی‌طباء

جامعه‌شناسی و ادبیات/ فرزاد مروجی

توماس‌مان و میراث ادبی روسیه/ حمیده نوروزیان

نقد و بررسی کتاب علم چیست؟/ امیرمحمد گمینی، زینب سیار

داستان تقسیم مازاد/ محمد آسیابانی

ریشه‌ها و اندیشه‌ها، مجموعه مقالاتی از علینقی منزوی/ حبیب بابائی

بازشناسی ذوق عامه/ امید طاری فرد

ایران و سامانیان در روزگار کهن/ صبا لطیف‌پور

مفهوم ایرانشهر در تاریخ اوراسیا و مفهوم ایران در عهد باستان/ چیستا نیک‌سرشت

ادبیات داستانی و نمایشی در اوایل قرن حاضر/ سعید رضوانی

پشت شیشۀ کتاب‌فروشی‌ها/ روزبه شکیبا

* یادنامه

در سوگ انسانی وارسته: یاد دکتر مرتضی کلانتریان (1308 ـ 1398)/ حسین حسین‌خانی

پژوهشگر تاریخ اندیشه و ادبیات سیاسی و اجتماعی: یاد حجت‌الله اصیل (1316 ـ 1397)/ کامیار عابدی

از فرهنگ تا فرهنگستان: یاد دکتر سلیم نیساری (1299 ـ 1398)/ باقر صدری‌نیا

به هر در پژوهنده و رای‌زن: به یاد دکتر محسن ابوالقاسمی (1315 ـ 1397)/ عسکر بهرامی

هم پژوهشگر، هم آموزگار: به یاد دکتر محسن جهانگیری (1308 ـ 1398)/ محمدتقی طباطبائی

استاد ما: دکتر یدالله ثمره (1311 ـ 1397)/ امید طبیب‌زاده

مردی که آرام بود، مردی که آرام رفت: به یاد دکتر طهمورث ساجدی‌صبا (1330 ـ 1397)/ علی شهیدی

معلم عاشق: یاد دکتر احمد ابومحبوب (1335 ـ 1398)/ حمیده نوروزیان

پدر مطالعات خلیج فارس: یاد احمد اقتداری (1304 ـ 1398)/ عبدالرضا کلمرزی

مردی که در زندگی الگو بود: یاد بهمن کشاورز (1323 ـ 1398)/ تهمورث بشیریه

ذکر خیری از ابوالفضل زرویی نصرآباد/ حبیب بابایی

نویسنده و جهان: وی. اس. نایپل/ مسعود فرهمندفر