معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

هنر یک عصر، شناسنامۀ ملموس و عینی فرهنگی آن است که در برابر دیگر هنرها خودنمایی می‌کند. چنانچه تاریخ عصری فاقد هنری خاص باشد، ریزه‌خوار خوان دیگران و بدون فرهنگ و تمدن ارزیابی می‌گردد. امروزه بسیاری از مضامین فرهنگی ـ مذهبی ایران در حال رشد و احیاء بوده و راه تعالی را می‌پیماید؛ اما متأسفانه وضعیت حاکم بر هنر معماری این سرزمین تاریخی، به هیچ عنوان نشان‌دهندۀ عمق وحقیقت تاریخی این هنر نیست؛ زیرا بسیاری از فنون و شیوه‌های معماری سنتی و تزئینات وابسته به آن فراموش شده و از یادها رفته است.

هنری که معلول نیازهای بومی و بالطبع پاسخ‌گوی آنها بود، امروزه از میان شهرها و حتی روستاهای ایران رخت بربسته و ملغمه‌ای از معماری مدرن و دیگر عناصر وارداتی و اندکی تزئینات قدیمی، چیزی از معماری سنتی ایران باقی نمانده است. این در حالی است که هنوز عده‌ای از اساتید معماری سنتی در قید حیات و مشغول فعالیت به صورت محدود هستند. بنابراین معرفی هنرهای سنتی و به‌ویژه عناصری از آن که امروزه می‌تواند به کمک احیای معماری و آراستگی محیط زندگی در شهرها و روستاها بیابد، از مهم‌ترین امور قلمداد می‌شود. یکی از اصیل‌ترین و با این وجود جذاب‌ترین عناصر هنری معماری سنتی ایران، هنر آجرکاری بود که تا سده‌ها زینت‌بخش ساختمان‌ها و عمارت‌ها محسوب می‌شد و با آجر انواع و اقسام نقوش را بر دیوار فراهم می‌کرد. آجری که امروزه با بی‌سلیقگی هرچه بیشتر روی آجری دیگر قرار می‌گیرد و برای پنهان کردن این نازیبایی، پوششی از سنگ‌های گوناگون با مصالح مختلف و ... به عنوان نما بر روی اسکلت بنا می‌سازند که در واقع هنر آجرکاری را از بین برده و می‌برند.

این کتاب در این بحبوحۀ بی‌توجهی به معماری سنتی، به بررسی آجرکاری در یکی از درخشان‌ترین اعصار تاریخ خود، یعنی عصر سلجوقی پرداخته تا ضمن معرفی شیوه‌ها و گسترش آن در گذشته، هر چه بیشتر به کاربردی بودن و زیبایی آن نیز توجه شود.

حضور سلجوقیان در ایران، پدیده‌ای نیست که یک‌شبه و طی یک یورش ساده اتفاق افتاده باشد. حضور عناصر ترک‌زبان از جمله غزها یا اُغُزها در ایران، معلول فرآیندی طولانی بود که از فتوحات مسلمانان در مرزهای شمال شرقی ایران ـ یعنی حوالی ماوراءالنهر ـ و اسارت ترک‌زبانان آن خطه آغاز شد. فصل اول کتاب گذری مختصر بر حکومت سلجوقیان است.

فصل دوم کتاب به هنر در دورۀ سلجوقی پرداخته است. این دوره یکی از مهم‌ترین ادوار تاریخی ایران از نظر هنری است؛ زیرا به واسطۀ تأمین امنیت ایران از طریق یک‌پارچه کردن آن زیر نظر حکومتی مرکزی که از لحاظ اداری و سیاسی به دست وزرای عالم ایرانی نظیر عبدالملک کندری و خواجه نظام‌الملک اداره می‌شد، آرامش و آسایشی پدید آمد که به هنرمندان فراغ بال داد. در این فصل به هنرهای مختلف از قبیل کتاب‌آرایی، نگارگری، تذهیب، فلزکاری، سفال‌گری و منسوجات اشارۀ مختصری شده است.

در فصل سوم به معماری و هنرهای وابسته به آن از قبیل آجرکاری، کاشی‌کاری، گچ‌بری، مقرنس و ... در دورۀ سلجوقی پرداخته شده است.

در فصل پایانی کتاب نیز دربارۀ هنر آجرکاری دورۀ سلجوقی و برخی از مهم‌ترین بناهای این دوره اشاره شده است. همچنین در این فصل به زندگی‌نامۀ بنیان‌گذار «رباط شرف» به عنوان یکی از هنرهای دورۀ سلجوقی پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل یکم: حکومت سلجوقیان

فصل دوم: هنر در دورۀ سلجوقی

فصل سوم: معماری و هنرهای وابسته به آن در دورۀ سلجوقی

فصل چهارم: آجرکاری در معماری دورۀ سلجوقی

کتاب‌نامه