معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

چنانچه تفکر را اساس فرهنگ و فرهنگ را بنیان تمامی دست‌آوردهای بشری اعم از ادبیات، هنر، علم و تمدن بدانیم، نمی‌توانیم منکر ارتباط مستقیم عناصر مذکور با یکدیگر باشیم. به عبارت بهتر هرگز نمی‌توان تصور کرد که بدون ادبیات غنی، هنری فاخر و جهان‌شمول پا به منصۀ ظهور بگذارد. از همین‌روی معمولاً اعصار درفشان ادبی با دوره‌های درخشان هنری قرین است و برهه‌های تهی از خلاقیت ادبا، برهوت هنرهای اصیل را در پی داشته است.

افزون بر ارتباط مستقیم فرهنگی که میان دواوین ادبی با ابداعات هنری برقرار است، نوعی تعامل مستقیم نیز میان این دو جریان دارد که نوعی هم‌افزایی محسوب می‌شود. مصورکردن نسخ ادبی اعم از منظوم و منثور، کتاب‌آرایان را ناچار کرده بود حتی در حد بضاعت خود تتبع ادبی نموده و از این طریق بر فرهیختگی خود بیفزایند. تعدادی از فحول این عرصه نیز خود صاحب‌نظر و از اعاظم ادبیات محسوب می‌شوند. سخنوران و شعرا نیز به نوبۀ خود با تورق و تأمل در اوراق مصور و مذهّب نسخ نفیس، بیش از پیش به صیقل روح و طراوت طبع خود می‌پرداختند و از این رهگذر بر توان ادبی خود می‌افزودند.

داستان سمک عیار و نسخه‌ای که به منظور روایت آن به پیدایی آمده، نمونه‌ای درخور برای این مدعا به شمار می‌آیند که دربارۀ شأن ادبی آن بزرگان استادان بی‌مثال قلم‌ها زده‌اند. بنابراین این کتاب مجالی است برای بحث دربارۀ ویژگی‌های نسخه‌ای بس گرانقدر از داستان سمک عیار که در موزۀ بادلیان آکسفورد نگه‌داری می‌شود. نکتۀ حائز اهمیت دربارۀ این نسخه، قدمت آن است که منبعی بی‌بدیل برای نسخه‌پژوهی محسوب می‌شود و بررسی آن می‌تواند به روشن‌شدن برخی از مسائل مکتوم در این عرصه مدد رساند.

نگارگری دورۀ سلجوقی که به دلیل ویرانگری‌های بعدی مغولان فقط معدودی از آن باقی است، نظیر قالب‌های دیگر هنری این دوره، شدیداً آرایشی و دارای ویژگی‌هایی شبیه مشخصه‌های نقاشی روی سفالینه‌هاست. برخی از محققان، مکتب بغداد را در حوزۀ هنر سلجوقی و برخی هنر سلجوقی را در مکتب بغداد معرفی می‌نمایند که از آن جمله می‌توان به احمد کمال‌الدین حلی اشاره کرد که آثار مربوط به مکتب بغداد را مربوط به عصر سلجوقی می‌داند.

سمک عیار از داستان‌های بی‌نظیر عیارانۀ فارسی است که نسخه‌ای از آن مربوط به مکتب سلجوقی است. داستان‌های فارسی مانند ابومسلم نامه، اسکندر نامه و رموز حمزه که گاه عیاران وجود دارند و گاه پای عیاران به میان نمی‌آید و بیشتر اوقات اهمیت و اعتبار کارشان به اندازه شاهزادگان، شاهان و پهلوانان نیست، همچنین قسمت کمتری از داستان به اعمال ایشان اختصاص یافته که در آنها عیاران فقط برای تفریح خواننده و تنوع وارد داستان می‌شوند؛ اما اهمیت و اعتبار سمک عیار بدان حد است که کتاب به نام او نهاده شده است.

نسخه‌ای که در این کتاب، نگاره‌های آن مورد بررسی قرار گرفته، از سمک عیار است که در کتابخانۀ بادلیان آکسفورد نگه‌داری می‌شود. دربارۀ نگاره‌های این نسخه تجویدی گفته است: «مینیاتورهای برخی از این کتاب‌ها دارای ارزش بسیار است. از جمله باید از یک نسخه کتاب سمک عیار که به کتابخانه بودلیان تعلق دارد نام بریم. متن کتاب به خط یک خوشنویس ایرانی که از ارجان فارس برخاسته نگاشته شده و نقاشی‌های آن نیز به احتمال زیاد کار یک ایرانی است».

در این كتاب پس از پرداختن به تاریخ سلجوقیان و نگارگری در آن دوره، به بررسی ساختاری رمان «سمک عیار» پرداخته شده است. در پایان نگاره‌های به‌كاررفته در آن رمان، تحلیل می‌شود.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل یکم: سلجوقیان

فصل دوم: نگارگری سلجوقی

فصل سوم: سمک عیار

فصل چهارم: تحلیل نگاره‌های سمک عیار

کتاب‌نامه