معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

لازار ساموئیلوویچ پی‌سیکوف در دسامبر 1915 در خوقند، شهری از شهرهای استان فرغانه در جمهوری ازبکستان چشم به جهان گشود. در 1947 از پایان‌نامۀ دکتری خود با عنوان «بررسی ویژگی‌های آوایی و دستوری زبان عامیانۀ تهرانی (فارسی)» دفاع کرد. در 1950 به درجۀ دانشیاری و در 1966 به مقام استادی ارتقاء یافت و تا نوامبر 1978 که چشم از جهان فروبست، مدیر گروه زبان‌ها و ادبیات ایرانی در دانشگاه مسکو بود. بیش از پنجاه اثر از او منتشر شده که تقریباً همگی مربوط به جنبه‌های گوناگون زبان فارسی است.

نکتۀ برجسته در آثار او کوتاه‌نویسی در عین روشنی و خودداری از گنجاندن بحث‌های نظری پیچیده در بررسی‌های توصیفی است. این ویژگی در مقایسه با دیگر فارسی‌شناسان روس و سایر جمهوری‌های شوروی سابق که مترجم کمابیش با آثار آنان آشنایی دارد، بسیار چشمگیر است. متن اصلی کتاب در 1960 منتشر شده است؛ اما داده‌های لازم برای تدوین آن را پی‌سیکوف پس از پایان تحصیل در مؤسسۀ شرق‌شناسی مسکو، در 1941 و در مدت اقامتش در تهران، در سال‌های پس از شهریور 1320 گردآورده است.

این کتاب حاصل مشاهده‌های نویسنده از گویش مردم تهران در سال‌های پس از شهریور ۱۳۲۰ است. وی همچون یک زبان‌شناسِ کاملاً توصیف‌گرا بر پیکرۀ زبانی‌ای که از زبان مردم کوچه و بازار فراهم آورده، تکیه نموده است؛ اما در عین حال، در موارد بسیاری، نظریات و داوری‌های دیگر فارسی‌شناسان را نیز در مقایسه با داده‌های زبانی گردآوردۀ خود، به نقد کشیده است. بخش عمده‌ای از این داده‌های زبانی، که جمله‌های یادداشت‌شده از زبان مردم تهران است، در پایان کتاب گنجانده شده است. در این کتاب، تقریباً همۀ جنبه‌های زبانی لهجۀ رایج تهران آن روزگار بررسی شده و بخش‌های مستقلی از کتاب به صرف، نحو، واژه‌سازی و ویژگی‌های آهنگ جمله اختصاص یافته است. واژه‌نامۀ سه‌زبانۀ پایان‌ کتاب (فارسی ـ انگلیسی ـ روسی/ روسی ـ انگلیسی ـ فارسی) را می‌توان از نخستین کوشش‌های تدوین یک واژه‌نامۀ تخصصی زبان‌شناسی برای اصطلاحات روسی به شمار آورد.

تقریباً همۀ مثال‌ها آوانویسی شده‌اند؛ زیرا نمی‌توان در توصیف گفتار لهجه‌ای، خط رسمی فارسی را به کار برد. آوانویسی استفاده شده تفاوت‌های بسیار اندکی با خط آوانگار لاتینی رایج در پژوهش‌های ایران‌شناسی دارد. به منظور نمایش دقیق‌تر جنبۀ آوایی این لهجه، تنها چند حرف و نشانه افزوده شده است. روش آوانویسی واجی است؛ زیرا این روش آسان‌تر و ساده‌تر از روش آوایی است. به هر حال گاه به منظور تصریح در نمایش تلفظ، به‌ویژه هنگام ارائۀ صورت‌های به اصطلاح گفتار سریع (یعنی صورت‌های مربوط به آهنگ سریع گفتار) به‌ناچار به روش آوایی روی آورده شده است.

توصیف آوایی ـ دستوری خواننده را با نظام آواها و ساختمان دستوری لهجۀ تهرانی در مقایسه با زبان ادبی فارسی امروز آشنا می کند. مطالب پیوست کتاب نیز می‌تواند به عنوان مواد آموزشی برای همۀ علاقمندان بررسی لهجۀ تهرانی به کار آید.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار مترجم

پیش‌گفتار

فصل یکم: لهجۀ تهرانی و پیشینۀ بررسی آن

فصل دوم: توصیف آوایی

واکه‌ها

همخوان‌ها

فصل سوم: توصیف ساخت‌واژی

فصل چهارم: برخی ویژگی‌های واژه‌سازی

فصل پنجم: یادداشت‌هایی دربارۀ نحو

پیوست: جمله‌های گفتاری که در ایران یادداشت شده است

واژه‌نامه

کتاب‌نامه