معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب حاوی صور بنیادینی از نگاه نویسنده به مسائل فرهنگی و آموزشی از دریچۀ پروژۀ تأملی دربارۀ ایران است. این اثر را می‌توان معاصرترین کتاب نویسنده دانست که صریح‌ترین موضع دربارۀ سرشت و سرنوشت نهاد دانشگاه پس از انقلاب سال 1357 را اتخاذ کرده است.

نویسنده در بخش درآمد کتاب، در واقع تمهیدی برای ورود به بحث اتخاذ می‏کند که نشان‏دهندۀ بی‏اعتباری وافر او به نهاد دانشگاه از منظری علمی در چهل سال اخیر است.

بخش نخست و دوم کتاب، بخش‏های بدیع و مهم این کتاب به شمار می‏رود. نویسنده در فصل نخست مروری بر سیر تکوین دانشگاه در ایران، به انقلاب فرهنگی و تصرفات و مداخلات چهار دهۀ اخیر در دانشگاه اشاره می‏کند و در نهایت چنین نتیجه‏گیری می‏کند: «این وضع، این مداخله‏های بی‏رویه‏ای که در چند دهه اخیر مکرر شده است، در شرایطی چنین بحرانی در داخل و پرمخاطره در مناسبات خارجی نمی‏تواند ادامه پیدا کند. دانشگاه امری ملی است و ملک طلق هیچ گروه خاصی در کشور نیست که از هر جا بخواهند در آن درآیند. این دانشگاه ملی نیز ناظر بر حوزه مصالح عمومی کشور است و هیچ عملی برای کشور و حتی گروه‏های سیاسی ـ اجتماعی کشور بدعاقبت‏تر از تصرف در حسن جریان امور نیست».

نوشتار دوم کتاب با عنوان «دانشگاه بومی و دانشگاه ایرانشهر» ناظر بر «تحلیل یک مورد» است و آن مورد هم شاگرد پیشین نویسنده «داود فیرحی» است که اکنون استاد دانشگاه تهران است. این فصل شامل نقد و رد سخنان فیرحی در برنامه‏ای با عنوان «نگاهی به آورده‏ها و بایسته‏های داود فیرحی در دانش سیاست» است که در آن فیرحی حمله سختی به اندیشه ایرانشهری ترتیب داده بود.

فصول دیگر کتاب نیز شامل مقالاتی انتقادی است که پیش از این در نشریات «سیاست‌نامه» و «فرهنگ امروز» مناشر شده‌اند. در فصل سوم کتاب طباطبایی به مبحث نظریه‌پردازی در دانشگاه پرداخته است. در ابتدای این نوشتار می‌خوانیم: «وسوسۀ نظریه‌پردازی یکی از واپسین خوره‌هایی است که بر جان عامۀ دانشگاهیان به‌ویژه اهل تاریخ افتاده است. داستان دانشگاه ایرانی، در علوم انسانی، بی‌شباهت به «فیل در تاریکی» مثنوی مولانا نیست. در سطح بسیار نازلی که علوم انسانی به دنبال سوء مدیریت‌های دهه‌های اخیر سقوط کرده، استادانی که بسیاری از آنان از استادی در رشتۀ خود جز حکم وزارتی ندارند، به مناسبت‌هایی با دست‌مالیدن به یکی از اعضای فیل علم رشتۀ خود در تاریکی وسوسه‌هایی پیدا می‌کنند و این توهم به آنان دست می‌دهد که با تصوری که از آن بخش از رشتۀ خود پیدا کرده‌اند، انقلابی در آن خواهند کرد.... ». (ص 123) در ادامۀ این نوشتار، نویسنده به نقد کتاب «تغییرات اجتماعی ایران از نگاه مورخان پارسی‌نویس از بلعمی تا جوینی» نوشتۀ مریم کمالی پرداخته است.

یکی از تشخیص‌های پژوهشگران در قلمرو علوم اجتماعی، برای درمان درد غرب‌زدگی مقلدان نسل اول، اعلام ضرورت «بومی‌سازی» آن علوم است. فصل چهارم کتاب به نقد کتابی در این باره اختصاص دارد با عنوان «اندیشۀ اجتماعی متفکران مسلمان» نوشتۀ تقی آزاد ارمکی.

در فصل پنجم این فصل با عنوان «تولید علم بومی و زبان ملی» نویسنده به نقد و بررسی ترجمۀ کتابی با عنوان «فضیلت و سیاست: فلسفۀ سیاسی فارابی» پرداخته که ترجمۀ آن توسط حاتم قادری صورت گرفته است. در بخشی از این نوشتار آمده است: «ترجمۀ فارسی «سیاست و فضیلت» آیتی در یاوه‌نویسی است و هیچ صفحه‌ای از آن نیست که عبارت‌های بی‌معنا و انباشته از غلط‌های بسیار نداشته باشد که با توجه به فراوانی چنین عبارت‌هایی می‌توان گفت که نشانه‌ای از دانشی سخت ناچیز و ذهنی آشفته است». (ص 177

سیدجواد طباطبایی در فصل ششم این کتاب به سراغ سازمان سمت رفته و این سازمان و آثار آن را کوشش‌های بی‌سابقه‌ای برای نابودی فرهنگ ملی دانسته است. در این فصل کتاب «اندیشه‌های سیاسی در ایران و اسلام» از مجموعه انتشارات سمت نقد و بررسی شده است. نویسنده دربارۀ این کتاب معتقد است: «از آنجا که از سویی، بحث دربارۀ همۀ مطالب آن اتلاف وقتی بیش نیست و، از سوی دیگر، شیوۀ نگارشی آن چندان آشفته است که اگر کسی بخواهد به همۀ اشکالات آن بپردازد باید کتابی بنویسد، من تنها اشکالات یکی دو فصل را مورد بررسی قرار می‌دهم». (ص 213)

در نوشتار فصل هفتم، طباطبایی به سراغ کتاب «اندیشه‌های سیاسی در قرن بیستم» نوشتۀ حاتم قادری منتشرشده در انتشارات سمت رفته و این کتاب را بررسی کرده است. در بخشی از این نوشتار آمده است: «کتابی با عنوان «اندیشه‌های سیاسی در قرن بیستم» که «سمت» برای تحقق بخشیدن به «اهداف انقلاب فرهنگی» به قلم حاتم قادری منتشر کرده، مانند همۀ آثار دیگر آن استاد، به لحاظ مضمون علمی آن، اثری سخت بی‌ارزش، به لحاظ انسجام مطالب، سخت سخیف و از نظر شیوۀ نوشتن، بس گسیخته و انباشته از عبارت‌های بی‌معنایی است که با انشانویسی‌های دبیرستانی پهلو می‌زند». (ص 230)

برای نمونه از رسالۀ «دربارۀ حکومت» جان لاک ترجمه‌های مختلفی در ایران صورت گرفته است. نویسنده در فصل هشتم کتاب برخی از این ترجمه‌ها را بررسی و نقد کرده است. کتاب «افکار هگل» اثر کریم مجتهدی در فصل نهم کتاب نقد شده است. کتاب «آموزۀ حقوقی کانت» که توسط منوچهر صانعی ترجمه شده، در فصل دهم کتاب توسط نویسنده نقد شده است.

دکان دونبش در نشر بومی، ملاحظاتی دربارۀ ترجمۀ اندیشۀ سیاسی، جهل دلیل نیست! و یادداشتی دربارۀ رشته‌های پنبه‌شده دیگر نوشتارهای این کتاب را شکل می‌دهند.

فهرست مطالب کتاب:

درآمد: نکته‌هایی دربارۀ انتحال

فصل نخست: دانشگاه ایرانشهر

فصل دوم: دانشگاه بومی و دانشگاه ایرانشهر: تحلیل یک مورد

فصل سوم: خواهشاً نظریه‌پردازی نکنید!

فصل چهارم: نمونه‌ای از «بومی‌سازی» در علوم اجتماعی

فصل پنجم: «تولید» علم بومی و زبان ملی به یاد دکتر علیِ اکبر

فصل ششم: کوشش‌های بی‌سابقه برای نابودی فرهنگ ملی

فصل هفتم: «اندیشه‌های سیاسی» قرن بیستم در مسلخ «سمت»

فصل هشتم: نعش بی‌جان جان لاک در دستان غسالان

فصل نهم: اندر مناقب هگل به روایت کریم مجتهدی

فصل دهم: سوءتفاهم یا جهل

فصل یازدهم: دکان دونبش در نشر بومی

فصل دوازدهم: ملاحظاتی دربارۀ ترجمۀ اندیشۀ سیاسی

فصل سیزدهم: جهل دلیل نیست!

فصل چهاردهم: یک کلمه: یادداشتی دربارۀ رشته‌های پنبه‌شده