معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

هرچند وظایف و کارکردهای نهادها و مناصب نظامی و سیاسی حکومت صفوی تا حدودی از یکدیگر متمایز بوده‌اند، اما تداخل کارکردها نیز قابل ملاحظه‌اند. این وضعیت با ماهیت، ساختار و کارکرد نظام حاکم تأثیر متقابل داشته و زمینه‌ها، ابعاد، پیامدها و نتایجش قابل بررسی و تحلیل‌اند.

دولت صفوی ((907 ـ 1135 هـ.ق) به عنوان یک دولت سنتی بر روی چهار رکن اساسی یعنی ایلات، ارتش، دیوانسالاری و دین استوار بود. این ارکان ضمن اینکه دارای عوامل مقوی و مقوم بودند، در درون خود دارای مادۀ تعارضات و آسیب‌هایی نیز بودند، به‌گونه‌ای که بارها ضعف و در نهایت زوال را بر دولت عارض کردند. این وضعیت در شاخص‌های نظامی نیز نمایان است. نیروی نظامی حکومت صفوی با وجود نقاط قوت و توانمندی‌هایش در مقاطعی نیز ناتوانی‌ها و ناکارآمدی‌های قابل ملاحظه‌ای در مقابل تهدیدات خارجی و بحران‌های داخلی نشان داد که تزلزل و در نهایت زوال آن را در پی داشت.

هدف از این کتاب، تحقیق در موضوع تداخل کارکرد دو حوزۀ سیاسی و نظامی حکومت صفوی، شناخت ابعاد آن و تحلیل آثار و عواقب منفی در کارآمدی نیروی نظامی و دوام حکومت صفوی است. به عبارتی دیگر ارزیابی سهم عوامل سیاسی در ضعف ارتش و زوال حکومت است. سؤال اصلی این پژوهش آن است که تداخل کارکرد دو حوزۀ سیاسی و نظامی در یکدیگر دارای چه ابعادی است و چه تأثیری در ضعف ارتش و زوال حکومت صفوی داشته است. به منظور یافتن پاسخ به این پرسش با استفاده از منابع معتبر و اصلی تاریخ صفویه و با استفاده از روش‌های توصیفی، تحلیل گفتمانی (کمّی، کیفی و فرآیندی) و نظری (نظریات نظام پاتریمونیال ماکس وبر، ساختی ـ کارکردی تالکوت پارسونز و عصبیت ابن خلدون)، فرضیات موجود در بوتۀ آزمون قرار گرفته‌اند. ساختار سیاسی و نظامی عصر صفویه مورد بررسی قرار گرفته و اختیارات، ظرفیت‌ها، نقش‌ها و کارکردهای آنها تبیین شده است.

همچنین تداخل این کارکرد در زوال دولت صفوی مورد بررسی قرار گرفته است. تداخل‌ها به دو صورت هم‌گرایانه و واگرایانه تشخیص داده شده که در نتیجه ملاحظه می‌شود که تداخل هم‌گرایانه عامل توانمندی نیروی نظامی و در نتیجه عامل ثبات، تعادل و قوت حکومت صفویه بوده است. اما تداخل واگرایانه به ناتوانی و ناکارآمدی نیروی نظامی و بی‌ثباتی، تزلزل و در نهایت زوال حکومت انجامید. این تداخل‌ها با وضعیت کلی ساختار قدرت سیاسی رابطه‌ای متقابل داشتند؛ یعنی هم در ایجاد تعادل در ساختار قدرت تأثیر داشتند و هم از آن متأثر می‌شدند.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

فصل نخست: چارچوب نظری

فصل دوم: ساختار سیاسی

بخش اول: ساختار رسمی

بخش دوم: ساختار غیررسمی

بخش سوم: زمینه‌های ساختاری کارکردهای تداخلی

فصل سوم: عوامل مؤثر در کارکرد حوزۀ نظامی

بخش اول: نقش عوامل رسمی

بخش دوم: کارکردهای نظامی عوامل غیررسمی

فصل چهارم: کارکردهای سیاسی نظامیان

بخش اول: کارکردهای سیاسی نظامیان

بخش دوم: نقش نظامیان در موقعیت‌ها و تحولات سیاسی

فصل پنجم: آسیب‌های کارکردهای متداخل دو حوزۀ سیاسی و نظامی

بخش اول: آسیب‌های سیاسی ـ نظامی

بخش دوم: آسیب‌های اجتماعی ـ اقتصادی

فصل ششم: تداخل کارکرد دو حوزۀ سیاسی و نظامی و زوال حکومت

بخش اول: دخالت‌های دوسویه

بخش دوم: دخالت‌های عوامل در حوزۀ سیاسی در کارکرد حوزۀ نظامی

نتیجه‌گیری

فهرست منابع و مآخذ

پیوست‌ها

الف) نقش سیاسی ارتش در اندیشه‌های سیاسی

ب) تحولات ساختاری ارتش عثمانی

جدول‌ها