معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

موسیقی هنری ظریف و حساس است که با وجود داشتن صورت و آواز، نسبت به دیگر هنرها مورد بی‌اعتنایی قرار گرفته و گوشۀ عزلت بر خود گزیده است. مظلومیت این هنر را در رقص پرشور اصواتی می‌توان ادراک کرد که برای مدتی کوتاه در صفحۀ هستی خود‌نمایی می‌کند و تداعی‌گر خاطرات و احساسات مستمعانی می‌شود که چون صوت را منتهی به سکوتی پرزنگ دریابند، آن را در کوچه پس‌کوچه‌های خلوت فضا رها می‌کنند و از کنار آن می‌گذرند؛ گویی که هیچ هنری زاده نشده است و این یعنی مرگ صدا!

مقصود از انتخاب این هنر مظلوم و عجین کردن آن با اشعار ادب فارسی در این کتاب آن بوده که دلبری و ناز و کرشمۀ اصطلاحات موسیقی از کمند تیره و تار واژه‌ها و کلمات رهانیده آیند تا در بوستان جلوه‌گری روشن‌چراغی شود از بهر صیادانی که هر لحظه متر صد آهوی گریزپای سخن‌سرایی بوده و دام بر صید آن گسترده‌اند.

این صیادان صاحب‌ذوق گاه از ردۀ هنرمندان و موسیقی‌شناسان‌اند که از جلوه‌گری نام انواع سازها و الحان و مقامات و دیگر اصطلاحات موسیقی در اشعار فارسی متحیر شده و بر آن‌اند تا صور زیبای این واژه‌ها را در دیوان شاعران دریابند و بر هنر والای موسیقی فخر و مباهات کنند و گاه از رستۀ پژوهشگران و اهل تحقیق، به‌خصوص استادان والامقام زبان و ادبیات فارسی هستند تا با مطالعه و بهره‌جویی از شرح اصطلاحات موسیقی و دقت در صور شعری هر واژه، علاوه بر آگاهی یافتن از علوم دقیق موسیقی و درآمیختن آن با شعر فارسی با نمادها و رمزهای هر واژۀ موسیقایی و صور شعری آنها پی ببرند و به ارتباط بین شعر و موسیقی معترف شوند.

به هر حال، برای تحقق بخشیدن به اهداف مذکور و فراهم کردن دفتری که متضمن همۀ اصطلاحات موسیقی همراه شواهد شعری باشد، این مراحل انجام شده است:

کار با تحقیق و مطالعۀ کتب مختلف موسیقی و رساله‌های بسیار ارزشمندی که در این زمینه به تحریر درآمده آغاز شد و در کنار آن فیش‌برداری از مطالب مهم نیز پابه‌پای این پژوهش و جستجو انجام گرفت. مطالب براساس اصول دقیق و حساب‌شده طبقه‌بندی شد. بدین‌گونه که در یک بخش به مباحث مربوط به موسیقی، تاریخچۀ موسیقی و کاربرد و تأثیرات آن در روح و روان بشری و ... پرداخته شده و در بخش دیگر انواع ساز و آلات موسیقی، ساختمان ظاهری هر ساز، تن‌مایۀ صوتی و کاربرد آنها معرفی شده است. الحان، مقامات، دستگاه‌ها و آوازهای موسیقی نیز در بخشی مجزا بررسی شده است. همچنین دربارۀ دیگر اصطلاحات عامۀ موسیقی از قبیل: آواز، دستان، رامشگر و ... اطلاعات جامعی ارائه شده است.

1. برای تهیۀ فهرست نام همۀ اصطلاحات موسیقی به کلیۀ فرهنگ‌ها، واژه‌نامه‌ها و دایرءالمعارف‌های موسیقی مراجعه شده است تا فهرستی از این واژه‌ها (که به اصطلاح اهل تحقیق «مدخل» گویند) براساس ترتیب حروف الفبا گردآوری شود؛

2. جستجوی هر واژه از فهرست موجود در دیوان اشعار شاعران با نرم‌افزار درج کار سنگین و طاقت‌فرسای چندین ماهه را به چند صباحی محدود کرد. شاعران منتخب در این کاوش علمی به سیزده شاعر محدود شدند: رودکی، منوچهری، فردوسی، خاقانی، نظامی گنجوی، عطار نیشابوری، مولوی، فخر‌الدین عراقی، سعدی، خواجوی کرمانی، حافظ، صائب تبریزی و شهریار (در متن این کتاب، نام بعضی شاعران کوتاه و خلاصه ذکر شده است؛ مثلاً «فخر‌الدین عراقی» و «خواجوی کرمانی» به صورت عراقی و خواجو آمده است).

3. پس از چاپ از همۀ اشعاری که با توجه به مدخل‌ها گردآوری شده بود، کار دسته‌بندی و منظم کردن اشعار براساس موضوع مورد نظر انجام گرفته است.

4. پس از آماده‌سازی ادبیات، کار نوشتن آغاز شد و تفسیر هر موضوعی به سه بخش تقسیم‌بندی شده است: شرح کامل از اصطلاح ذکرشده، صوری شعری اصطلاح موردنظر، و بررسی بعضی اصطلاحات موسیقی از جنبۀ عرفانی.