معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب دربرگیرندۀ سروده‌های است که در سال 1396 به طور پراکنده به چاپ رسیده‌اند؛ این سروده‌ها همه در کالبدهای سخن پارسی سروده شده‌اند؛ کالبدهایی مانند چامه (قصیده)، چارانه (رباعی)، غزل، ترانه یا دوبیتی.

میرجلال الدین کزازی در دیباچه کتاب اینگونه نوشته است: «در این خم چرخ، هفتمین دفتر از سروده‌های من است که هم اکنون پیشاروی خواننده گرامی ادب‌دوست و سخن‌سنج نهاده آمده است. باشد که او را خوشایند آید و دلپسند افتد. از این پیش، بارها گفته‌ام و نوشته‌ام که من سخنور نیستم، یا دست‌کم سخنور پیشه‌ورز (حرفه‌ای) ، هر چند از سالیان دانش‌آموزی، گهگاه شعری می‌سروده‌ام که در هفته‌نامه‌های آن روزگار، به چاپ می‌رسیده است. آنچه سروده‌ام، حتی اگر به خواست دیگری بوده است، از نهان و نهاد من برجوشیده است و بر زبانم رفته است و آنگاه بر خامه‌ام.

هم از این‌روست که در میان کتاب‌هایم که شمارشان فزون از صد پوشینه (مجلد) است، تنها هفت کتاب دفترها و جُنگ‌هایی از سروده‌های من است و کمتر از ده درصد آنها. با این همه، در سالیان میانین دهۀ فرجامین از سدۀ چهاردهم خورشیدی، به گونه‌ای چشمگیر، شمار سروده‌ها فزونی یافته است، آنچنان‌که من، در این سالیان، بیش از همه سالیان پیش، چکامه سروده‌ام. هم از آن است که در میان دفترهای هفتگانه، پنج دفتر سروده‌های سال‌های ۹۳ تا ۹۶ را در بردارد».

در بخش دیگری از دیباچۀ این کتاب، شاعر دربارۀ انگیزۀ سرایش این اشعار گفته است: «این افزایش بیهوده نیست. انگیزه‌ای نیرومند و بی‌پیشینه مرا به بیش سرودن برانگیخته است و همچنان برمی‌انگیزد. هنجار کار و خوی و خیم من آن است که در زمان‌های مرده، به سه کار دست می‌یازم: یا می‌اندیشم، یا می خوانم یا می‌سرایم. در این سالیان پسین، سرودن بر آن دوی دیگر فزونی یافته است و چیرگی گرفته است. انگیزه و خاستاگاه این چیرگی و افزونی آن است که دست‌اندرکاران روزنامه‌ای نوآیین و پیشتاز و فزون‌مایه در کرمانشاه، با نام «نقد حال» در بخش ادبی روزنامه، ستونی را گشوده‌اند به نام چکامه‌های زروان. در این ستون هر هفته، چکامه‌ای از من به چاپ می‌رسد، با تلاش و پیگیری پرشور ستونداری ستوده‌کار که خود دست و دستاری در ادب دارد و شیرین و دلنشین، به پارسی و کردی شعر می‌سراید: ثریا صفری ..... این ستون همایون انگیزه‌ای شده است که من، هر زمان که می‌توانم، به سرودن بیاغازم و دست بیازم تا ستون، به شیوه‌ای بی‌شگون، نگون نشود و بر پای فرو نیفتد».

«باری، این دفتر هفتمین که «در این خم چرخ» نام گرفته است، سازهای است تر و تازه که بر این ستون استوار گردیده است: ستونی که آوازه‌ای نیز یافته است. در این دفتر، سروده‌هایی، گرد کرده و فراهم آورده شده است که در سال ۱۳۹۶، در پیوسته آمده اند و تنها یک چامه و یک ترانه از سال ۹۵ بدان‌ها افزوده شده است و چند سروده کوتاه از سالیان پیشتر».

گونه یا کالبدی نوآیین و بی‌پیشینه در سخن پارسی، در این دفتر فراپیش دوستاران این سخن دلنشان و دلنشین، شورآفرین و گوهر بن و برین، نغز و ناب و نوشین نهاده آمده است و آن چارانه‌هایی است که هر کدام به‌تنهایی، سروده‌ای است جداگانه که در خود آغاز می‌گیرد و در خود پایان می‌پذیرد؛ ولی در ساختار و بافتار معنی‌شناختی، در پیوند و همساز و هماهنگ با دیگر چارانه‌هاست. گاه نیز ریختاری زبانی: چند واژه، در همۀ آنها، باز آورده می‌شود و پیوستگی و همبستگی را، در میان این چارانه‌ها، استوارتر وآشکارتر می‌گرداند. نمونه ای از این چارانه‌های همبسته و پیوسته سروده ای است که نام این دفتر از نام آن ستانده آمده است. واژه‌های «در این خم چرخ» در یکایک چارانه‌های سروده، به کار گرفته شده است.

در پایان کتاب و در صفحاتی چند فرهنگ واژه‌های دشوار این دفتر شعر گردآوری شده است.

کس از خم چرخ گر برون آید، هان!                           با خسته‌دلی ز غم به خون آید، هان!

از چنبر چرخ هر که آید بیرون،                                  چون چرخ خمیده و نگون آید، هان!

                                                *****

از این خم چرخ، شادی و هم غم‌خواه                         هر بیش و کمیت در جهان زین خواه

جز ریش ازو به دل پریشش نرسد                              بر ریش، زخم نه خم، مرهم خواه.

                                                *****

در این خم چرخ آنچه بجویی، یابی                            بر جای فرومانی، اگر بشتابی

در خواب بمانی، از دمی بیداری                                 بیدار در آن دمی که خوش در خوابی.