معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

رسالۀ «هیاکل النور» رساله‌ای است که هم عربی و هم فارسی آن در زمرۀ آثار سهروردی آمده است. این رسالۀ کوتاه در هفت بخش به نام «هیکل» به بیان مسائلی در فلسفه می‌پردازد. هیکل اول به تعریف جسم، هیئت و وصف و رابطۀ میان آنها می‌پردازد.

هیکل دوم ابتدا به نفس و رابطه‌اش با تن می‌پردازد و ضمن برشمردن صفات نفس، آن را منزه از صفات جسمانی می‌‌داند؛ در حالی که استقلال نیز ندارد و حادث به حدوث تن است. سپس به قوای نفس و حواس پنج‌گانه اشاره می‌کند و توضیحی در باب قوای شوقی حیوانی، روح حیوانی و تفاوت آن با نفس ناطقه ارائه می‌دهد. در پایان نیز گمان‌های اشتباه دربارۀ نفس ناطقه را ذکر و ردّ می‌کند.

هیکل سوم به جهات عقلی سه‌گانۀ واجب، ممکن و ممتنع و بحث دربارۀ آن اختصاص دارد. هیکل چهارم نسبت به بقیۀ هیاکل مفصل‌تر است و خود شامل پنج فصل. فصل اول به واجب الوجود و صفات آن اختصاص دارد. فصل دوم بیان می‌کند که نور در موجودات عرض است و نوریت آنها ظهورشان. فصل سوم در چگونگی «عقل اول» است؛ اول چیزی که در وجود می‌آید. فصل چهارم عوالم عقل، نفس و جسم را شرح می‌دهد و سپس مراتب اشراق نور باری‌تعالی را بیان می‌کند. فصل پنجم به توضیح دوام فیض حق اختصاص دارد.

در هیکل پنجم ابتدا حرکت دوری را سبب حوادث در عالم ما می‌نامد و در حرکت افلاک بحث می‌کند. سپس به دوگانگی آدمی میان شواغل نفس و بدن اشاره می‌کند و چگونگی درک انوار فیض الهی و رابطۀ متقابل حرکت و حدوث. با همین مقدمه تفاوت جایگاه آدمیان را بر حسب استعداد و اختلاف حال به عنوان قابل نور مطرح می‌کند. سپس احوال جایگاه برتر و «عالیان پاک» و نسبت‌شان با عالم و انوار را توضیح می‌دهد.

هیکل ششم به بقای نفس پس از بطلان تن و احوال آدمی پس از مفارقت تن اختصاص دارد. موضوع هیکل هفتم و پایانی رابطۀ نفس ناطقه با جوهر ملکوت است و در ضمن آن دوگانگی آدمی و پدیداری استعدادها از قوت نفس یا تن مطرح می‌شود.

کهن‌ترین نسخۀ فارسی این رساله، نسخۀ 5426 کتابخانۀ فاتح استانبول است. این نسخه مجموعه‌ای است از رسائل کلامی و عرفانی که در ضمن آن مجموعه‌ای از آثار فارسی سهروردی است. نسخه در سال 726 قمری به خط شیخ علی بن دوست خدا الانقری کتابت شده است. در این چاپ تصویر این نسخه و متن حروف‌چینی شدۀ رساله در برابر هم تنظیم شده است.

در حروف‌چینی رساله اصلاح‌هایی هم در رسم‌الخط اعمال شده تا خواندن متن آسان‌تر شود؛ از قبیل آنکه به جای آنک، هرچه به جای هرچ، جدانویسی «به» در کلماتی مانند بجای، بروز و ....، جدانویسی «ها»ی جمع، بلکه به جای بلک و .... .

بررسی متن فارسی افتادگی‌ها و نامفهومی‌هایی را نشان می‌دهد؛ از این‌رو از متن عربی رساله برای تکمیل متن فارسی استفاده شده که پس از فارسی رساله در همین کتاب آمده است. برای این کار از دو تصحیح متن عربی رساله استفاده شده است: به کوشش احمد تویسرکانی در ضمن «شواکل الحور» دوانی؛ به کوشش محمد علی ابوریان. گفتنی است که متن فارسی رساله، خطبۀ ابتدای کتاب و بخش پایانی رسالۀ عربی را ندارد.