معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

بنا به فرهنگ انگلیسی آکسفرد، واژۀ «شرق‌شناسی» عموماً در سده‌های هجدهم و نوزدهم برای اشاره به کار شرق‌شناس یا پژوهشگری که به زبان و ادبیات شرق تسلط داشت، به کار گرفته می شد. در حوزۀ هنر نیز این واژه به شخصیت، سبک یا کیفیتی که خاص ملت‌های شرقی است اشاره می‌کرد. با این وجود به باور جان مکنزی در بیست سال انتهایی سدۀ هجدهم و بیست‌وپنج سال ابتدای سدۀ نوزدهم، این واژه با توجه به سلطۀ بریتانیا بر هند، معنای سومی به خود می‌گیرد. اکنون دیگر به رویکردی «محافظه‌کارانه و رمانتیک» به مسائل حکومتی اشاره می‌کرد که بر سر راه کارگزاران کمپانی هند شرقی قرار داشت. طبق این رویکرد، زبان‌ها و قانون‌های بخش‌های مسلمان و هندوی هند نباید نادیده گرفته یا جایگزین می‌شدند، بلکه باید از آنها در حکم بنیان نظم اجتماعی سنتی استفاده می‌شد.

در مقدمۀ این کتاب به قلم کریمی حکاک آمده است: «در چهاردهه‌ای که از انتشار کتاب «شرق‌شناسی» اثر مهم پژوهشگر نامدار ادوارد سعید می‌گذرد، جهان از بسیاری جهات، از جمله در مبانی و مقولات شناخت متقابل فرهنگ‌های تمدن‌ساز جهان از یکدیگر، دگرگون شده است و روابط و ارتباطات فرهنگ‌ها و شبکه‌های فرهنگی جهان نیز. مفهوم شرق‌‌شناسی در طی این سال‌ها با حمایت و انتقادهای بسیاری روبرو شده است. در این میان کتاب الکساندر لئون مک‌فی با طرحی گسترده و شرحی درخور هم حقانیتی بی‌شائبه به شرق‌شناسی سعید می‌دهد و هم صلابتی بارز به انتقادهایی می‌بخشد که وی در این کتاب آنها را موضوع داوری‌ها و ارزیابی‌های منصفانه خود قرار داده است. حتی می‌توان گفت موفقیت چشمگیر مک‌فی مرهون اعتدال و انصافی است که او در این اثر از خود نشان داده، به گونه‌ای که کتاب حاضر را به حادثه‌ای یگانه در تعدیل و تثبیت نسبی نقد شرق‌شناسی و درخور هرگونه تحسین و تمجید تبدیل کرده است».

مک‌فی در این کتاب به پدیده فرهنگی «شرق‌شناسی» که از دیدگاه مستشرقین مورد تولید قرار گرفته، پرداخته است و با مروری تاریخی بر این پدیده فرهنگی به تحلیل آن روی آورده است. در این کتاب موضوعات پیدایش مطالعات در مشرق‌زمین اعم از کشورهای عربی، هندوستان توسط انگلیسی‌ها مورد توجه و بررسی قرار داده شده و نویسنده سعی کرده از این زاویه به بررسی ریشه‌های غرض‌ورزی اروپاییان درباره اسلام بپردازد و نیم‌نگاهی نیز به موضوع استعمار از این زاویه داشته باشد.

کتاب در ادامه موضوع شرق‌شناسی در هنر را مورد توجه قرار داده و پس از آن به بحران‌های موجود در مسیر تکامل این پدیده فرهنگی اشاره کرده است. موضوعاتی چون برداشت‌های غربی از شق، نگاه مارکس به پدیده شرق‌شناسی، نگاه ادوارد سعید به موضوع شرق‌شناسی و بررسی دیدگاه‌های منتقدان او در زمره بحران‌هایی است که در این بخش از کتاب مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین در فصل مجزایی با عنوان موردپژوهی، به بررسی جریانات فرهنگی شکل گرفته پیرامون شرق‌شناسی در الجزایر، اسکاتلند و هند پرداخته شده و فصل پایانی خود نیز اندیشه «خروج از شرق‌شناسی» را مورد توجه قرار داده است.

فهرست مطالب کتاب:

شرق‌شناسی: فراز و فرود یک مفهوم/ احمد کریمی حکاک

بخش نخست: پیشینه

فصل اول: پیش‌گفتار: شرق‌شناسی در بحران

بخش دوم: تحلیل

فصل دوم: ظهور شرق‌شناسی

فصل سوم: مجادلۀ شرق‌شناسی ـ انگلیسیسم

فصل چهارم: شرق‌شناسی در هنر

فصل پنجم: حمله به شرق‌شناسی

فصل ششم: واکنش‌ها به نقد شرق‌شناسی

فصل هفتم: موردپژوهی‌ها

فصل هشتم: خروج از شرق‌شناسی: بازاندیشی در شرق‌شناسی

بخش سوم: ارزیابی

فصل نهم: واقعیت، تعریف و معنا

رویدادنامه (1757ـ1914)

فهرست نام کسان

راهنمای مطالعۀ بیشتر