معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

جمهوری آذربایجان کشوری است که از سال 1918 میلادی در جغرافیای تاریخی منطقۀ شروان و اران تشکیل گردید. این جمهوری دست‌کم مرکب از پانزده گروه قومی گوناگون است که طی چند هزار سال در کنار هم زیسته‌اند و از هم تأثیر گرفته و با هم تعامل داشته‌اند. در میان گروه‌های قومی و زبانی، ردۀ اقوام ایرانی وجود دارد که عمدتاً شامل گروه مشخص زبانی تالشی‌ها، تات‌ها و کردها است. تات‌ها یا پارسی‌زبان‌های قفقاز جنوبی که موضوع این کتاب است، از جمله گروه‌هایی هستند که عمدتاً در مرکز جمهوری آذربایجان یعنی از نیم جزیره آبشوران و باکو گرفته و تا غرب آن در شماخی و امتداد آن تا بخش‌های شمال شرقی این کشور در قوبا زندگی می‌کنند.

تات‌ها یا ایرانی‌های قفقاز یا پارس‌ها اقوامی هستند که اسناد و مدارک تاریخی حکایت از حضور دست‌کم 2500 سالۀ آنها در شمال ارس دارد. منطقه‌ای که اکنون جمهوری آذربایجان می‌نامند. تات‌ها یا پارس‌زبان‌ها یا ایرانی‌تبارها سرنوشت پرفراز و نشیبی را در این پهنۀ جغرافیایی داشته‌‌اند و برای مدت طولانی سیاست، حکومت، فرهنگ و هنر این سامان را رقم زده‌‌اند. آخرین نمونۀ آن حکومت هزارساله شروانشاهان است که هم ایرانی شدند و هم ایران‌دوست بوده‌اند. ایرانی‌های شروان به‌تدریج با برافتادن دودمان‌های شروانشاهان و سپس جداشدن از ایران در عهدنامۀ ترکمان‌چای در سال 1828 فرجام خوبی نداشته‌‌اند و اکنون این گروه قومی و زبانی به گونۀ جزایر پراکنده و دور از هم به حال خود رها شده‌اند.

هدف و مسئلۀ اصلی در این کتاب آن است که ریشۀ قومی، تاریخی و زبانی و علت نام‌گذاری تات‌ها چیست؟ تات‌ها چه قومی هستند و چه حضوری در این حوزۀ تاریخی داشته‌اند و سیر تکوینی تاریخی آنها چگونه بوده است؟ این پژوهش نگاهی به این روند دارد و پاسخی به چیستی و هستی تات‌های جمهوری آذربایجان می‌دهد. دربارۀ رابطۀ شروان و اران (آلبانیای قفقاز) با ایران و ایران‌تباران توضیح داده می‌شود و این رابطه تبیین شده است.

همچنین در این کتاب دو مسئله فرعی مدنظر بوده است. نخست آنکه پراکنش جمعیتی تات‌های جمهوری آذربایجان در کجاها است و چه تغییرات جمعیتی در میان ایران‌تبارها در جغرافیای قفقاز جنوبی رخ داده است. سرانجام اینکه وضعیت آنها در سه وجه زبانی، اجتماعی و سیاسی چیست؟ در طرح مسائل فرعی پاسخ به این سؤال داده شده که از چه رو زبان ایرانی (تات‌ها) در این حوزۀ جغرافیایی جای خود را به زبان ترکی و روسی داده است؟

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل نخست: ریشه‌های تاریخی ـ قومی تات‌های جمهوری آذربایجان

فصل دوم: شرایط اجتماعی ـ اقتصادی تات‌ها در جمهوری آذربایجان

فصل سوم: مذهب و فرهنگ تات‌های جمهوری آذربایجان

فصل چهارم: شرایط سیاسی تات‌های جمهوری آذربایجان

تصاویر

منابع و مآخذ