معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

کتاب‌ها و دیوان‌های اشعار شاعران و نویسندگان عهد تیموری (از نیمۀ قرن هشتم تا آخر قرن دهم) گنجینۀ گرانسنگی از معارف الهی و علوم بشری محسوب می‌شوند. آن مقطع تاریکی که یکی از دوره‌های پرافتخار فرهنگ و ادب فارسی به حساب می‌آید، از مفسران، محدثان، شاعران، قصه‌خوانان، معماران، موسیقی‌دانان، مترجمان تا کاغذسازان، نویسندگان، صحافان، نقاشان، خطاطان و تمام ارباب هنر در هرات به طور هماهنگ مشغول فعالیت و هنرآفرینی بودند. به‌ویژه شاعرانی که با دیوان‌های مملو از سروده‌های عرفانی، حماسی، داستانی و مدح و ستایش، هر کدام به کسب جایزه‌های فاخر مفتخر می‌شدند. یکی از شاعران این دوره، سید قطب‌الدین حسین میرحاج گنابادی مولود هروی مسکن است که آثار چندی از خود برجای گذاشته است.

قاضی نورالله شوشتری در «مجالس المؤمنین» دربارۀ او چنین می‌نویسد:

«امیرحاج الحسینی الجنابذی از جمله سادات جنابذ خراسان است و در طهارت اصل و لطافت طبع مستغنی از تحدید بیان. در تحفه سامی مذکور است که انقطاع و تجردش به مرتبه‌ای بود که روزی میرعلی شیر به حجره او درآمد، آن منزل را چون مخزن خاطر اهل دل از متاع دنیوی خالی دید، لاجرم تفقّدی فرموده جمیع مایحتاج از نقد و جنس سامان نموده بدانجا فرستاد. حضرت میر چون بوثاق خود آمد و آن اسباب و یراق را ملاحظه نمود درِ آن حجره را فراز کرده به جائی دیگر تحویل نمود و خود را زیر بار منّت اغیار تجویز نفرمود. از فنون شعر ،به قصیده و غزل میل بیشتر داشت و همیشه خاطر به مداحی اهل بیت رسالت می‌گماشت».

میرحاج کاملا توجّه به سروده‌های سه شاعر بزرگ قبل از خود، ظهیر فاریابی متوفای 558 و سلمان ساوجی متوفای 598 و ابن‌حسام خوسفی متوفای 875 ، داشته است.

دربارۀ تاریخ تولّد و مدّت عمر این شاعر از هیچ منبعی جزئی‌ترین اطلاعاتی به دست نیامده است. از لابلای گفته‌های شاعر دلایلی به دست می‌آید که شاعر سنین هفتاد تا هشتاد سالگی را پیموده است.

تاریخ وفات این شاعر و عارف بزرگ در فرهنگ سخنوران، سال 920 ق قید شده است. دکتر خیامپور، این تاریخ فوت را براساس تذکره آذر و تذکره ریاض العارفین رضاقلی‌خان هدایت آورده است. دکتر ذبیح الله صفا، تاریخ فوت وی را 923 ق قید نموده است که به نظر می‌رسد این تاریخ وفات، صحیح باشد.

از آثار میرحاج می‌توان به دیوان اشعار و مثنوی لیلی و مجنون او اشاره کرد. وی که از سادات حسینی‌نسب بود، در دارالمؤمنین گناباد دیده به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی خود را در آن شهر به پایان رسانید و برای ادامۀ تحصیلات روانۀ هرات شد و در شهر هرات می‌زیست و تا آخر عمر به زادگاهش برنگشت. همواره در توحید باری‌تعالی و نعت پیامبر (ص) و مناقب خاندانش قصاید غرا سروده است. شاعر در قصاید میرحاج تخلص می‌کرد و در غزل اُنسی.  از این شاعر دیوان کامل در هیچ‌یک از کتابخانه‌های جهان و ایران معرفی نشده است و اشعار گردآوری شده در این کتاب که شامل قصاید، غزلیات، رباعیات و اشعار پراکندۀ او می‌شود، از جنگ‌ها و سفینه‌های گوناگون گردآوری شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

رباعیه

صاحب عرفات العاشقین چنین می‌نگارد

قاضی نورالله شوشتری در مجالس المؤمنین چنین می‌نویسد

آزاد بلگرامی در خزانه عامره چنین می‌نگارد

خیابان

تأثیرپذیری میرحاج از شاعران پیشین

مسافرت‌های شاعر

ممدوحان میرحاج

قصاید

قصاید کوتاه

ترجیع‌بند

غزلیات

رباعیات

غزل‌های ناقص و ابیات پراکنده

فهرست اعلام

فهرست جای‌ها و مکان‌ها

فهرست واژگان عربی

واژه‌نامه

فهرست منابع و مآخذ