معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

یادمان مجاهدان جنگل در زمانۀ پساسرکوب جنبش به‌ویژه در هنگامۀ اقتدار سهمگین رضاشاهی به ممنوعه‌ای سهمناک تبدیل شد. اولین و آخرین تلاش در باب ثبت وقایع جنگل در این دوران توسط علی صالحی لاهیجانی معروف به ساسان کی‌آرش در سال 1304 شمسی صورت پذیرفت. وی در تیر این سال در مقاله‌ای با عنوان «زندگان جاوید» در نشریۀ «ایرانشهر» از گیلانیان وطن‌پرست درخواست کرد که یاد و خاطرۀ میرزا و جنبش جنگل را با نگارش وقایع جنگل گرامی بدارند.

«تاریخ جنگل» صادق مهرنوش یکی از اولین تلاش‌هایی است که بعد از سقوط حکومت رضاشاه در شهریور 1320 و بازشدن فضای فکری و سیاسی کشور برای ثبت جوانبی چند از آن واقعۀ مهم تاریخی به عمل آمد. اما با وجود این فضل تقدم، «تاریخ جنگل» صادق مهرنوش در تاریخ‌نگارش نهضت جنگل که به تدریج یکی از حوزه‌های درخور توجه مباحث مطرح در تاریخ مهاجر ایران تبدیل شد، جایگاه شناخته‌شده‌ای نیافت.

در کنار عواملی چون انتشار بخش به بخش این کتاب در یک فاصلۀ بیست‌ساله (1320 ـ 1340) و احیاناً لحن روایی آن که شاید با حماسه‌پردازی‌هایی که بعدها به یک دیدگاه غالب تبدیل شد، سنخیت نداشت، احتمالاً از همان روزهای اول هدف یک بی‌توجهی گسترده قرار گرفت که بخشی از آن به نظر عامدانه و آگاهانه می‌آید. حال آنکه این کتاب به عنوان روایت یکی از ناظران این تحولات و حتی دست‌اندرکار آن به عنوان عضوی از اعضای تشکیلات اداری جنگل، جوانب گوناگونی از این موضوع را دربر می‌گیرد که در نوع خود کم‌نظیر است.

پرداختن به بخش مهم و درخور توجه رشته حوادثی که در نهایت نهضت جنگل نام گرفت، از ویژگی‌های این کتاب است؛ از سرآغاز این جریان به صورت بخشی از یک تحرک عمومی در سراسر ایران به دنبال کشیدن شدن دامنۀ جنگ به کشور که پس از پیشامد بحران تغییر پایتخت و سرریز قوای نظامی روسیه به بخش‌های وسیعی از کشور برای مدتی فرو نشست تا احیای مجدد این تلاش و تحرک بعد از انقلاب 1917 و فروپاشی امپراتوری تزاری که در گیلان زمینه را برای بازسازی نهضت جنگل فراهم کرد؛ نهضتی که در یک مرجله در کنار دولت مرکزی برای مدتی ادارۀ امور را بر عهده داشت؛ اما در مراحل بعد و به‌ویژه پس از مداخلۀ نظامی بلشویک‌ها، در مقام تعارض با دولت مرکزی برآمد و در نهایت سرکوب شد.

اما این کتاب در دو بخش سامان یافته است. بخش نخست شامل سهم و نقش مهرنوش در تاریخ‌نگاری جنبش جنگل است. در این بخش کوشش شده تا ضمن بررسی چگونگی پیدایش تاریخ‌نگاری جنبش جنگل، چرایی سهم و نقش اندک مهرنوش در تاریخ‌نگاری پیش‌گفته مورد بررسی و نقد قرار گیرد. از این‌رو ابتدا به نقد درونی راوی و سپس به نقد درونی روایت مهرنوش پرداخته شده تا ضمن آشکارشدن هدف غایی از نقل روایت مهرنوش، گفتمان اصلی موجود اما مستور در متن روایتش انکشاف یابد.

بخش دوم که بر مجلدات پنج‌گانۀ تاریخ مهرنوش اشتمال دارد، به توضیحات انتقادی و ویرایش متن اختصاص یافته است. در بخش انتقادی متن یا ویرایش علمی آن، افزون بر توضیح دربارۀ اماکن و ضبط صحیح آن، سعی شده تا اسامی نادرست اشخاص با استفاده از روش تطبیقی با سایر منابع تصحیح شده، سپس مستندات تاریخی مهرنوش از روایات داستانی‌اش تفکیک گردد. البته در برخی موارد نیز مطالبی به علت خارج از موضوع بودن حذف شده که در متن بدان اشارت گردیده است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت دبیر مجموعه

پیش‌گفتار

سهم مهرنوش در تاریخ‌نگارش جنبش جنگل

مقدمه

قسمت اول

قسمت دوم

قسمت سوم

قسمت چهارم

قسمت پنجم

پیوست‌ها

توضیحات

منابع و مآخذ

فهرست اعلام

تصاویر