معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

نوبختیان از معروف‌ترین خاندان‌های شیعی هستند که دانشمندان بسیاری در علوم مختلف اسلامی به‌ویژه فلسفه، کلام، نجوم، فرق اسلامی و مانند آن به جهان اسلام معرفی کرده‌اند؛ از جمله ابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی، ابومحمد حسن بن موسی نوبختی و ابواسحاق ابراهیم بن نوبخت. متکلمان نوبختی جایگاه والایی در کلام شیعی دارند و دیدگاه‌های آنها همواره مورد توجه علمای بزرگ شیعه و سنی و نیز مستشرقان بوده است.

«الیاقوت» نوشتۀ یکی از عالمان برجستۀ نوبختی در حوزۀ علم کلام است. آنچه موجب برجستگی این کتاب می‌شود، غنای محتوایی از نگاه کلی و اشاره به مسائل فلسفی محض از نگاه خاص است. با این حال دربارۀ نویسندۀ این کتاب و زمان حیات وی اختلاف نظر بسیاری وجود دارد. اهمیت تعیین نویسنده و عصر وی زمانی روشن می‌شود که بدانیم با توجه به پرداختن این کتاب به مسائل فلسفی و درج فلسفه در مباحث کلامی، زمان نگارش این کتاب می‌تواند رویکردها نسبت به اعصار کلامی شیعه و آغاز توجه به فلسفه در کلام شیعه را دستخوش تغییرات بسیاری کند. از طرف دیگر طی سالیان اخیر این کتاب کمتر مورد توجه محافل کلامی بوده است؛ از این‌رو معرفی این کتاب و نگاهی کلی به محتوای آن، انگیزۀ علاقمندان به کلام شیعی برای مطالعۀ این کتاب را دوچندان می‌کند.

این کتاب تلاشی است برای معرفی بیشتر کتاب «الیاقوت» و تعیین نویسندۀ کتاب و زمان حیات وی و نیز گزارشی تفصیلی از محتوای آن.

در فصل اول با عنوان «کتاب‌شناسی»، پس از معرفی کتاب «الیاقوت فی علم الکلام» که توسط علی اکبر ضیائی تصحیح و منتشر شده است و همچنین نسخه‌های خطی آن، شروح این کتاب معرفی شده‌اند که به این ترتیب است: فص الیاقوت نوشتۀ ابن ابی الحدید شارح معروف نهج البلاغه، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت نوشتۀ علامۀ حلی و أرجوزة فی شرح الیاقوت فی علم الکلام اثر شیخ شهاب‌الدین اسماعیل بن عودی اسدی حلی.

نویسندۀ «الیاقوت» از مقام و منزلت رفیعی در میان علمای شیعه برخوردار بوده است. این امر را می‌توان از عناوین و القابی برداشت کرد که علامه حلی در مقدمۀ خود بر «شرح الیاقوت» در وصف نویسندۀ آن به کار برده است. فصل دوم اختصاص به معرفی نویسندۀ این کتاب و زمان حیات وی دارد. نویسنده در این بخش ابتدا سه دیدگاه معروف دربارۀ نویسنده را ذکر کرده و سپس دیدگاه مختار خود را با ذکر دلایلی بیان کرده است. در ادامۀ این فصل دربارۀ زمان حیات نویسندۀ «الیاقوت» پنج دیدگاه آورده شده و سپس نویسنده نظر برگزیدۀ خود را با ذکر دلایل بیان کرده است که میان نیمۀ دوم قرن چهارم و نیمۀ اول قرن پنجم می‌باشد.

کتاب «الیاقوت» گرچه همانند بسیاری از کتب کلامی متأخر، محتوای خود را به طور روشن به پنج دستۀ توحید، نبوت، معاد، عدل و امامت تقسیم نمی‌کند، اما شباهت بسیاری با این ساختار دارد. در فصل سوم این کتاب، گزارشی توصیفی از محتوای کتاب «الیاقوت» آورده شده است. در پایان این فصل نیز متن کامل کتاب «الیاقوت» به زبان عربی آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: کتاب‌شناسی

فصل دوم: نویسندۀ کتاب الیاقوت و زمان حیات وی

فصل سوم: گزارش توصیفی از محتوای کتاب الیاقوت

متن کامل کتاب الیاقوت