معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

نگارش اندرزنامه سیاسی یا سیاست‌نامه که می‌توان گفت همان نظریۀ سلطنت مطلقه بوده، شیوه‌ای از حکومت‌داری است که از ایران باستان (دورۀ ساسانی) به اندیشۀ سیاسی ایران دوره اسلامی منتقل شده است. اندرزنامه‌های سیاسی به منظور تأثیرگذاری در رفتار سیاسی پادشاهان و تصمیم‌سازان حکومت نگاشته شده و یکی از منابع مهم در اندیشۀ سیاسی اسلام و ایران به شمار می‌رود. منظور از نگارش اندرزنامه‌های سیاسی توصیه به پادشاه برای انجام رفتارهای سیاسی مناسب جهت حفظ قدرت سیاسی می‌باشد. اندرزنامه‌ها در دورۀ اسلامی عموماً در مقطعی از تاریخ ایران نوشته شده‌‌اند که اصطلاحاً به دورۀ میانه معروف است. در این دورۀ تاریخی حکومت‌های نیمه‌مستقل در سرزمین ایران در کنار خلافت اسلامی در بغداد شکل گرفتند و اگرچه مشروعیت خود را از خلیفۀ بغداد کسب می‌کردند، ولی در اعمال قدرت مستقل بودند. در واقع این حکومت‌های سلطانی جدید برای توجیه خود نیاز به اندیشۀ جدیدی داشتند که اندرزنامه‌های سیاسی می‌توانست این کار ویژه را به‌خوبی انجام دهد.

مسئلۀ اصلی این تحقیق به بررسی نقش و جایگاه آیات قرآن کریم و احادیث در اندرزنامه‌های سیاسی تاریخ میانۀ ایران می‌پردازد و پاسخ به این پرسش محوری است که «منحنی استفاده از آیات و روایات در اندرزنامه‌های سیاسی ایران پس از اسلام در تاریخ میانه دچار چه نوساناتی شده و علت تداوم استفاده از آیات و احادیث غالباً مشابه به عنوان یکی از مهم‌ترین آبشخورهای جریان فکری سنت اندرزنامه‌نویسی سیاسی در این دورۀ تاریخی چه بوده است؟»

این کتاب از آن‌رو می‌تواند مهم باشد که به تاریخ اندیشۀ سیاسی بر اساس اندرزنامه‌های سیاسی و البته با توجه به آیات و احادیث موجود در آنها که تاکنون مورد بررسی قرار نگرفته، پرداخته شده است.

در این کتاب مهم‌ترین اندرزنامه‌های سیاسی تاریخ میانۀ ایران بر مبنای آیات و روایات موجود در آنها در چهار فصل بررسی شده است. در فصل اول ابتدا به تاریخ اندیشۀ سیاسی در اسلام و ایران و تقسیم‌بندی انواع آن از نظر اندیشمندان مختلف پرداخته شده و سپس پیشینۀ اندرزنامه‌نویسی در ایران و چگونگی انتقال آنها به دورۀ اسلامی بیان شده است. در ادامۀ این فصل به معرفی اندرزنامه‌هایی که در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته‌اند و مؤلفان آنها و نیز تفاسیری که استفاده شده، پرداخته شده است. در فصول بعدی کتاب نویسنده به سراغ منابع اصلی رفته و بیشترین و پرتکرارترین و مهم‌ترین آیات و احادیثی که مورد توجه اندرزنامه‌نویسان بوده‌اند، تحلیل و بررسی شده است.

در فصل دوم «اندیشۀ توأمانی دین و ملک» که برگرفته از عقیدۀ برگزیده بودن پادشاهان از سوی خداوند و وجوه فرّۀ ایزدی در آنهاست و به عنوان یکی از اندیشه‌های اساسی در اندرزنامه‌نویسی محسوب می‌شود، بررسی شده و ریشه‌های تاریخی آن در ایران باستان و در صدر اسلام بیان گردیده، هم‌چنین آیات و احادیثی که با کمک آن در صدد اثبات این تفکر بوده‌اند، مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است. در ادامۀ این فصل نیز دین مورد نظر اندرزنامه‌نویسان که معتقدند با ملک و دولت‌شان توأم می‌باشد، بررسی شده است.

فصل سوم به بررسی جایگاه «عدالت» در سنت اندرزنامه‌نویسی اختصاص دارد. در ابتدای فصل مفهوم عدالت از منظر فلاسفۀ یونان، مسیحیت بر مبنای انجیل و نیز اسلام بر مبنای قرآن کریم و نهج‌البلاغه تعریف شده و سپس بر اساس کلام اهل سنت و تشیع مورد مقایسه قرار گرفته و به سیر تغییرات معنایی آن در طول تاریخ در شرایط مختلف و نیز ریشه‌های تفکر اندرزنامه‌نویسان که غالباً اهل سنت بوده‌اند، در این خصوص اشاره شده است. در ادامۀ این فصل به آیات و احادیث پیرامون عدالت که در اندرزنامه‌ها به آن استناد کرده‌‌اند و علل استفاده از آنها و مقایسۀ تفاسیر اندرزنامه‌نویسان با تفاسیر قرآن کریم در همان زمان پرداخته شده است.

در فصل پایانی نیز موضوع «عقلانیت و مسائل اخلاقی» بررسی شده و اهمیت و جایگاه عقل و خرد و فواید عقل که شامل موارد متعددی مانند مشورت کردن و رعایت اصول اخلاق است، با توجه به آیات و روایات بیان شده است. در مبحث مشورت، به موضوع عدم مشورت با زنان و جایگاه آنها در سنت اندرزنامه‌نویسی که بیانگر جایگاه آنها در جامعۀ آن زمان بوده، جداگانه پرداخته شده و احادیث مربوط به مسائل گوناگون اخلاقی نیز در جدول‌هایی دسته‌بندی شده‌‌اند.

در پایان هر فصل نیز در نمودارهایی میزان توجه به هر یک از موضوعات در اندرزنامه‌ها مورد مقایسه قرار گرفته است. در آخر به نتیجه‌گیری و جمع‌بندی که از بررسی‌های انجام‌گرفته در فصول مختلف به دست آمده، پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: بررسی انواع اندیشه‌های سیاسی و اندرزنامه‌نویسی

فصل دوم: توأمانی دین و ملک

فصل سوم: عدالت

فصل چهارم: عقلانیت و مسائل اخلاقی

نتیجه‌گیری