معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

چهارمین همایش آموزش تاریخ در مدارس در بهمن ماه 1396 در استان کرمان برگزار گردید. موضوع آموزش و پژوهش دانش تاریخ در مدارس و دانشگاه‌های کشور، با چالش‌ها و مسائل بسیاری روبرو بوده و هست. اگرچه از نظر نوع موضوعات و مسائل تفاوت‌هایی بین حوزه آموزش و پرورش و آموزش عالی وجود دارد؛ اما زمینه‌های مشترک بسیاری نیز با یکدیگر دارند. در باب آموزش تاریخ در مدارس به عنوان بخشی از محتوای نظام تعلیم و تربیت کشور، بحث‌های بسیار درگرفته و بنا به ضرورت‌های بسیار باید با گستردگی و ابعاد بیشتری تداوم یابد.

با تأملی در تاریخچۀ آموزش در ایران معاصر می‌توان دریافت که گرچه نخستین تلاش‌های اصلاح‌طلبانه از درون حاکمیت قاجار با کوشش شاهزاده عباس میرزا نایب السلطنه و فرماندۀ کل قوای ایران آغاز شد؛ اما این میرزا تقی‌خان امیرکبیر بود که با ساخت مدرسۀ دارالفنون و استخدام استادان کاردان، زمینه‌های رشد و ارتقای علوم و فنون مدرن و شیوه‌های آموزش در ایران را پایه‌ریزی کرد. 

موضوع «درس تاریخ» در کشور تاریخی ایران، واجد اهمیت‌های بسیاری است. اما یک وجه کاربردی این درس که کمتر بدان توجه آگاهان و سیاست‌گذاران و مدیران ارشد و میانه مختلف در حوزه‌های ذی‌ربط را به خود جلب کرده است، به موقعیت هویت ایرانیان چون امری تاریخی مربوط است. هویت ایرانیان به مثابۀ امری تاریخی، با تاریخ مردمان این کشور و کلیت مواریث معنوی و فرهنگی ایرانیان گره خورده است و از این‌رو شناخت و آگاهی تاریخ ایران، سازه هویتی و غنای مؤلفه‌های قوام‌دهندۀ آن را موجب می‌شود. نقش «درس تاریخ» در تداوم تاریخی فرهنگ و تمدن ایران از این زاویه هم قابل تأکید است. اما با وجود کاربردها و ضرورت‌هایی که «درس تاریخ» در رشد و توسعۀ کشور دارد، بی‌توجهی‌ها و چالش‌های بسیاری در راه تأثیرگذاری آن در آموزش مدارس به وجود آمده است که باید موارد انحطاط‌زا را فهم کرد و راه‌هایی برای برطرف کردن آنها جست و به کار برد.

به نظر می‌رسد امروزه بازکاوی فرآیند و تحول نظام آموزشی نوین در ایران، به عنوان یک ضرورت تلقی می‌شود. همان‌طور که برخی از مسئله‌های طرح‌شده در آستانۀ طرح نظام نوین آموزشی و تأسیس مدارس جدید نیز هنوز هم به قوۀ خود باقی است. از این‌روی بررسی کارشناسانۀ مواجهۀ جامعۀ آن روز ایران با مدارس نوین، می‌تواند پاسخی به برخی معضلات امروز نیز باشد. از این‌رو در این کتاب بیست و هشت مقاله با این موضوعات انتخاب و در این مجموعه به چاپ رسیده است: نظام آموزش سنتی در ایران (چهار مقاله)، مدارس میسیونری در ایران (هفت مقاله)، چالش‌های نوین آموزشی در عصر قاجار (شش مقاله)، نظام آموزشی در دورۀ پهلوی (هفت مقاله). دو مقاله نیز دربارۀ نقش و جایگاه زنده‌یاد باستانی پاریزی در این کتاب آورده شده است. همچنین سه مقاله دربارۀ آموزش و پرورش استان‌های خوزستان، خراسان شمالی و مازندران نیز در این کتاب درج گردیده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه انجمن ایرانی تاریخ

مقدمه دبیران همایش

مقالات (به ترتیب سیر تاریخی)

1. آموزش و مراکز علمی در ایران باستان/ آمنه نجف‌زاده

2. جایگاه مدرسۀ نظامیۀ نیشابور در نظام آموزشی عصر سلجوقیان/ لیلا نریمان فرد

3. توسعه فرهنگی در مدارس وقفی؛ مطالعۀ موردی: مدرسۀ وقفی ترکان خاتون (قراختائیان کرمان)/ فاطمه تقوایی

4. آشنایی با پیشینۀ آموزش در ایران (دورۀ صفویه)/ سوزان منوچهری‌نیا، ساناز بهشتی راد

5. نقش آموزش نوین در تدریس؛ تحصیل و تحول پزشکی مدرسۀ دارالفنون/ نادر پروین، فرهاد پروانه

6. میرزا حسن رشدیه از تحصیل در دارالمعلمین تا آموزش معلمان/ مهرداد فردیار، سیدرضا باقریان موحد

7. نقش و عملکرد انجمن معارف در دورۀ مظفرالدین شاه/ فرشید مهری

8. زمینه‌های تاریخی، اجتماعی استقبال از مدارس دخترانه در شهر کرمان عصر ناصری و مظفری/ علی عبداللهی‌نیا، مهری ادریسی

9. آموزش سنتی در عصر قاجار و تأملات منتقدانه به آن/ ابراهیم بوچانی، طاهره فرهادی

10. عوامل شکل‌گیری مدارس خارجی در ایران با تأکید بر نقش فرهنگی این مدارس در اصفهان/ رضوان نعمتی

11. بررسی نقش رقابت‌های میسیون‌های مذهبی در تأسیس نخستین مدارس نوین در آذربایجان/ فرهاد دشتکی‌نیا

12. نقش میسیونرهای آمریکایی در نوسازی نظام آموزشی ایران/ رضا بیگدلو، ثریا مرسلی

13. نگرشی بر شیوۀ فعالیت‌های مدرسه‌های میسیونری آمریکایی‌ها در ایران/ عبدالله متولی، محمد حسن‌بیگی

14. مدرسه‌های میسیونرهای مذهبی در زمان قاجار با تأکید بر دوران ناصرالدین شاه و نقش آنان در تحولات ایران آن عصر/ نورالله پهلوان، فریدون سالار

15. فعالیت مدرسه‌های آلیانس در همدان از دورۀ ناصری تا پایان حکومت پهلوی اول/ قاسم صنایعی، آزیتا منگابادی، محمد شعبانی حیدرآبادی

16. فعالیت‌های آموزشی ارامنۀ همدان از مشروطه تا پایان دورۀ پهلوی اول/ قاسم صنایعی، آزیتا منگابادی، محمد شعبانی حیدرآبادی

17. معرفی راهنمای معلمان کتاب درس تاریخ سال ششم ابتدایی در سال 1306 ش. و مدرسۀ تمدن تبریز/ مهرداد فردیار

18. فعالیت‌های مدرسه‌های کمونیستی در دورۀ پهلوی او/ مهدی اسدی

19. نمودهای سکولاریسم در کتاب‌های درسی عصر پهلوی اول: مورد مطالعه: کتاب‌های تاریخ، جغرافیا و ادبیات فارسی/ معصومه شکور قهاری

20. نوسازی آموزش و پرورش در دورۀ رضاشاه و تأثیرات آن بر مدارس زرتشتی ایران/ مسعود دادبخش

21. تاریخ ایجاد و فعالیت دارالتربیه‌های عشایری در دورۀ رضاشاه/ الهام ملک‌زاده

22. ضرورت تدوین تاریخ شفاهی سپاه دانش، بررسی رویدادها و عملکردهای نظام آموزشی/ مسیح جواهردهی

23. بررسی ضرورت و اهدال شکل‌گیری سپاه دانش در آموزش و پرورش ایران دهۀ 40 هجری شمسی/ بهزاد جمادی

24. تاریخ‌نگاری باستانی پاریزی و تأثیر آن بر تعمیق دانش محلی معلمان تاریخ/ ابوالفضل حسن‌آبادی

25. کرمان در آینۀ کلام باستانی پاریزی، بررسی نقش و تأثیر استاد باستانی پاریزی در آموزش تاریخ با تأکید بر تاریخ محلی کرمان/ امرالله امینی سمیرمی

26. بررسی و شناخت میزان مهارت سواد اطلاعاتی دبیران تاریخ و مطالعات اجتماعی استان مازندران/ رضا عبادی جامخانه، رحیم حیدری گرجی، علی قاسمی‌نیا، محمدتقی رحیمی

27. نظام نوین آموزشی در بجنورد: چالش‌ها و کارکردها/ مهین صدقی قره‌چشمه

28. شکل‌گیری نظام نوین آموزشی در خوزستان از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی/ سهیلا تارازی