داستانهای ملانصرالدین به روایت مردم آذربایجان
خلاصه
ملانصرالدین، شخصیتی داستانی و بذلهگو در فرهنگ عامیانه ایرانی است که بعدها در ادبیات کشورهای دیگری چون: افغانستان، ترکیه، عربی، قفقازی، هندی، پاکستانی و بوسنی و حتی یونان و بلغارستان هم محبوبیت زیادی پیدا کرد. در ایران و افغانستان بیش از هر جای دیگر به عنوان شخصیتی بذلهگو اما نمادین محبوبیت دارد.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
ملانصرالدین، شخصیتی داستانی و بذلهگو در فرهنگ عامیانه ایرانی است که بعدها در ادبیات کشورهای دیگری چون: افغانستان، ترکیه، عربی، قفقازی، هندی، پاکستانی و بوسنی و حتی یونان و بلغارستان هم محبوبیت زیادی پیدا کرد. در ایران و افغانستان بیش از هر جای دیگر به عنوان شخصیتی بذلهگو اما نمادین محبوبیت دارد.
دربارۀ وی داستانهایی با مضمون طنز (تلخ و شیرین) فراوانی نقل شده، سوای واقعی یا افسانهای بودن این موجود دوستداشتنی و همه فن حریف که خود جای ساعتها بحث و گفتگو دارد؛ این شخص از چنان مقبولیت اجتماعی برخوردار است که جملگی مبهوت کارای عجیب و شگفتانگیز او هستند.
محمود کویر محقق و نویسنده ارزشمند معاصر در تحقیقی که در مورد ملانصرالدین انجام داده است؛ با روش مخصوص به خود، ملا را شخصیتی ایرانی و برخاسته از خراسان دانسته است. وی میگوید: خواجه، خجا و خوجه همان خداست. در ایران باستان خدای خدایان نر و ماده توامان بوده است، تا بتواند بیافریند. بعدها به مخنث هم خواجه گفتهاند. حاجی نیز از خواجه گرفته شده است و حاجی فیروز ما همان خواجه پیروز است و اما در مورد ملانصرالدین، اعراب خواجه را به ملا (یعنی دانشمند و باسواد) و پیروز را به نصر و نصیر ترجمه کردهاند و دیگر اینکه خواجه در ابتدا عنوان ستایشآمیز مشایخ خراسان بوده است و از این خطه به سایر مناطق راه یافته است.
نکتۀ حائز اهمیت آن است که اکثر ملیتها نصرالدین را متعلق به خویش میپندارند و در این میان اعراب و ایرانیان و ترکها ادعای بیشتری در مورد این انتساب دارند. بنابراین حکایت منابع عربی «حوجا»ی اعراب به شکل «حرجا» به زبان ترکی وارد شده است و نزدیکی شکل و تلفظ این دو واژه را دلیل ادعای خود میداند.
احمد مجاهد در مقدمه و تألیف بسیار کارگشا و جامع خود با عنوان «جوحی» مینویسد: نخستین چاپ کتاب ملانصرالدین به نام «نوادر الخوجه نصرالدین افندی الرومی مشهور به جحا» به عربی، در سال 1278هـ.ق 18600 م در مصر که در زمان متصرفان دولت عثمانی بود انجام پذیرفته است.
محمود کویر در تحقیق خود با توجه به یکسری استدلالها و دلایلی که خود متقن میشمارد، ثابت میکند که ملانصرالدین همان خواجه یا جوحی است که در سده چهارم در خراسان میزیسته و سپس به سبب هجوم ترکان عازم ترکیه و شروع به سیاحی و جهانگردی نموده است. دلایل کویر برای اثبات سخن خود به قرار زیر است: 1. نادرهای از ملانصرالدین و ابومسلم خراسانی از روزگاری بسیار کهن به جای مانده است. 2. نام وی برای بار نخست در الفهرست به سال 358 هجری آمده است. 3. عنصری در سال 431 هجری نامش را آورده و او را با ابوبکر ربابی قیاس کرده است. 4. منوچهری در کنار بوبکر ربابی از طنز او یاد میکند.
یبغوسلطان در شعر خویش نام او را با «طیان مروزی» همراه میآورد و طیان از شاعران معروف سده چهارم است.
شخصیتهایی مانند خواجه در این عصر بسیار بودهاند که نامشان با هم آمده است. افرادی چون بهلول، جماز و عباده
و با این استدلالات به این نتیجه میرسد که خواجه پیروز یا همان ملانصرالدین شخصیتی ایرانی دارد و چه بسا پیروان و مقلدانی هم در ملیتهای دیگری چون ترک و عرب یافته است. به هر روی خواجه، جحا، ملانصرالدین و یا هر اسمی که برای شخصیت دوستداشتنی این حکایات گذاشته شود، رنگ و بوی ایرانی این داستانها سخت به مشام میرسد.
به هر حال ملانصرالدین هم یکی از شخصیتهای ایرانی است که در کوره راه تاریخ ایران، همچون دیگر متعلقان و دانشمندان این مرزوبوم مصادره شده است. لذا نویسنده بر آن شده است تا نسخه جمعآوری شده (داستانهای ملانصرالدین) را که توسط کتابخانه ملی جمهوری آذربایجان تالیف شده، ترجمه و خواننده را در مقام قیاس قرار دهد تا خود از لابلای داستانهای طناز و زیبای آن به اصالت ایرانی بودن این داستانها و آداب و رسومی که در جریان هر یک از لطیفهها جاری است آگاه سازد.
پربازدید ها بیشتر ...
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب
منابع مشابه
ملانصرالدین و ایران: نودوشش مقاله از مجلۀ ملانصرالدین
به کوشش و ترجمۀ فرهاد دشتکینیاهفتهنامۀ ملانصرالدین 25 سال (1906 ـ 1931 م/ 1285 ـ 1310 ش) منتشر شد. چهارصد شماره در تفلیس، هشت شما
سرگذشت سایهها: هفتاد مقاله از مجله ملانصرالدین دربارۀ زنان و کودکان
به کوشش و ترجمۀ فرهاد دشتکینیامجلّه ملانصرالدین (۱۹۳۱-۱۹۰۶م / ۱۳۱۰ـ ۱۲۸۵ ش) از تأثیرگذارترین نشریات قفقاز، به صورت هفتهنامه و به
نظری یافت نشد.