معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

سکه محکم‌ترین و معتبرترین سند تاریخی است که نشانه‌ای از قومیت، حاکمیت، استقلال و آزادی می‌باشد و بی‌شک پس از خط مهم‌ترین اختراع بشر است. دربارۀ اختراع و ایجاد پول، کتب زیادی نوشته شده است و سخن گفتن دربارۀ آن، تکرار مکررات خواهد بود؛ اما آنچه که کمتر بدان توجه شده است: عیار، وزن، شکل و جنس سکه‌هاست و دیگر نرخ ارزش‌ گذاری یا تسعیر زر و سیم، در گذشته می‌باشد که امروزه از آن به نام ارز تعبیر می‌شود.

معمولاً کتاب‌ها و کاتالوگ‌هایی که تاکنون دربارۀ سکه، منتشر شده، دربردارندۀ سکه‌های طلا، نقره و مس با هم می‌باشند و سکه‌های طلا به صورت مجرد و بسیط مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند و یا کم بوده است. بنابراین نویسنده تصمیم بر آن داشته که مطالب این کتاب را به دنیار مختص نماید و در حد بضاعت خود کوشیده تا حق مطلب را ادا کند تا نظر اهل فن چه باشد؟

این کتاب شامل دو بخش است: در بخش اول ابتدا پس از بیان ریشه و معانی دینار و کاربرد این واژه به عنوان واحد وزن، به مسکوکات طلا قبل از اسلام اشاره شده است و سپس به دورۀ اسلامی پرداخته و طراز سکه‌ها، دینارهای شاخص و ...، عصر اموی و عباسی شرح داده شده است. همچنین به حکومت‌ها و سلسله‌های همزمان با خلفای امویان و عباسیان تا حملۀ مغول اشارات رفته است. دینار dinar از واژه یونانی دناریوس می‌باشد، که در لاتین دناریوس denarius و در پهلوی denar شده است. یک سکه قدیم فرانسه، به نام دینه denier از همین کلمه لاتینی است. سکه طلای امپراطوران روم، آئوری AURI، اوری Aurei و یا eaurei نامیده می‌شده است.

کرملی دینار را کلمه رومی از denarius به معنای «نقد ذو عشرۀ آسات»، و جرجی زیدان آن را واژۀ لاتینی و از کلمۀ Deni به معنی «ده» می‌نویسد و محمد معین آن را از کلمۀ لاتینی Denarius به تقدیر nummus به معنی «نقدی برابر ده آس» می‌نویسد و آس مسکوک مسی بوده است که معادل یک دهم دینار ارزش داشته است.

بخش دوم با عنوان «نظام پولی ایران و دینار»، از مغول تا امروز عصری که دورۀ طلایی دینار با حملۀ مغول کم‌کم به سر می‌رسید تا اینکه از آن به ارزشی ناچیز و بی‌مقدار تعبیر می‌شود. در زمان سلاطین مغول دینار و درهم همچنان در ایران رایج بود ولی دینار دیگر سکه طلا نبوده است. بلکه اصطلاح دینار ـ واحد پول طلا ـ به سکه‌های نقره انتقال یافته بود. البته انتقالی از نام مثقال به عنوان وزن به سکه، آن چنان که قبلاً رخ داده بود، دیده نمی‌شود، چه همۀ منابع این دوره طلا را با وزن نقل کرده‌‌اند. پول طلای سلاطین مغول در ایران به ترکی و مغول «آلتون» نامیده می‌شد. ولی ایرانیان آن را دینار می‌خواندند، وزن درست این سکه هنوز مشخص نشده است ولی از نوشته‌های حمدالله مستوفی چنین مستفاد می‌شود که از حیث قیمت آلتون سه پنجم دینار اسلامی محسوب می‌شده است. بنابرانی تقریباً معادل 9 یا 10 قران [به سال 1305 هـ.ش] قیمت داشته است. تا همین اواخر در آذربایجان یک صدر دینار (دو شاهی) را «یوز آلتون» یعنی صد آلتون می‌گفتند. و اکنون نیز در معاملات بازرگانی اگر در آن موضوع شاهی مطرح باشد، دو شاهی را همچنان «یوز آلتون» می‌گویند.

فهرست مطالب کتاب:

عنوان

پیشگفتار

بخش اول: دینار

مسکوکات طلا قبل از اسلام

دورۀ اسلامی

امویان

عباسیان

طاهریان

علویان طبرستان

صفاریان

سامانیان

بنی‌ساچ

آل‌زیار

حمدانیان

ایلک خانیان (آل افراسیاب)

آل بویه

غزنویان

امرای اندرابه

سلجوقیان

اتابکان

خوارزمشاهیان

غوریان

بخش دوم: نظام پولی ایران و دینار

کتابنامه