معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

«در تعریف فارسیهود می‌توان گفت آنچه به زبان فارسی و با حروف عبری نوشته شود فارسیهود خوانده می‌شود. این نوشتارها متون کلاسیک و ادبی فارسی نو و نیز لهجه‌های محلی را در بر می‌گیرند. متون فارسیهود از سه ریشۀ اصلی یهودیت، ایران و اسلام سرچشمه می‌گیرند. ولی کاربرد و تناسب این سه بر اساس نوع متن متفاوت است. در متون ادبی جنبه‌های ایرانی، در متون مذهبی جنبه‌های یهودی و در متون فلسفی یا عرفانی نشان‌های اسلامی بیشتر است. این نوشتارها از نظر متن نیز موضوعات مذهبی و غیرمذهبی، علمی و عرفانی یا تاریخی و نوشته‌هایی دربارۀ امور زندگانی روزمره را شامل می‌شوند».

اگر نگاهی به تاریخ مستند ایران باستان بیاندازیم، قوم یهود را در فرازونشیب‌های تاریخی و فرهنگی این سرزمین و تکوین هویت ایرانی سهیم می‌بینیم. ورود قوم یهود به سرزمینی که بعدها جزء قلمرو دولت ماد درآمد، در حدود 722 پ‌م آغاز شد. پادشاهان آشور ده قبیله از فرزندان یعقوب را از سرزمین اسرائیل به نینوا کوچ دادند. مهاجرت یهودیان در زمان کورش کبیر و پس از فتح بابل در 539 پ‌م و آزادکردن اسرای یهودی، که بخت‌النصر دوم در 586 پ‌م از اورشلیم به بابل به اسارت درآورده بود، ادامه یافت.

بسیاری از نوشته‌ها و ادبیات اواخر دوران هخامنشی در یهودیه تأییر پیروی از حکومت ایران را به پرسش گرفته و با اعتراض بر این تسلط نوشته شده‌اند. این موقعیت حساس در این دوره باعث ایجاد دو مکتب ادبی در یهودیت شد که نویسندگان هر دوی آن کاتبین، یعنی طبقۀ تحصیل‌کردۀ جامعه بودند. ادبیات این دوران را می‌شود به دو مکتب «ادبیات حکمت» و «ادبیات مکاشفه» تقسیم کرد.

این کتاب به کوشش ناهید پیرنظر منبعی ارزشمند است که جای خالی آن همواره حس می‌شد و پیش از این تنها مقالاتی تحقیقی در نشریات تخصصی به این حوزه پرداخته بودند. این کتاب دربرگیرندۀ هشت مقالۀ فارسی و سه مقالۀ انگلیسی است. مقاله نخست تاریخ تحولات ادبیات یهودیان ایران را تشریح و به ویژگی‌ها و سبک‌های فارسیهود با ذکر نمونه‌هایی از متن آثار مرتبط می‌پردازد. مقاله دوم به تاریخ پژوهش‌های فارسی‌یهودی پرداخته و آن را به سه بخش فارسی‌یهودی قدیم و فارسی‌یهودی کلاسیک و نو تقسیم می‌نماید. داوید یروشلمی در سومین مقاله زمینه‌ی فکری و اعتقادی شعرای یهود ایران را بررسی نموده و ناهید غنی در مقالۀ چهارم به معرفی «کتاب فرایض: سِفِر هَمیتصووُت» می‌پردازد.

«لُتِرایی» (لُو تُورایی: غیر توراتی) گویش یهودیان اصفهان است که در پنجمین مقاله مورد کنکاش قرار داده شده است. ششمین مقاله کاری مشترک از دانشجویان دکترای ادیان از دانشگاه ادیان و مذاهب قم است که در آن ترجمۀ انجیل هنری مارتین بررسی شده است. هنری مارتین اناجیل چهارگانه را از انگلیسی به فارسی‌یهودی ترجمه کرده است.

ناهید پیرنظر در مقالۀ هفتم تاریخ ایران در کتاب انوسی بابایی بن لطف را که حکایت مهاجرت اجباری یهودیان از گرجستان به ایران در عهد صفویه است تحلیل نموده و همچنین خود او در آخرین مقالۀ فارسی کتاب، نمونه‌هایی از ادبیات فارسیهود را در قالب‌های متنوع شعر و نیز نثر مذهبی، فلسفی و عرفانی ارائه می‌نماید.

نخستین مقالۀ بخش انگلیسی اثر شائول شاکد است. مقاله دوم را ماریا ماکوخ تدوین نموده که در آن به استناد بحثی در تلمود (رساله باوا بترا، 137ب) که در آن راو نحمان در اعتراض به قانونی درباره‌ی ضمانتِ یک گرویی می‌گوید «מתקיף לה רב נחמן האי דינא דפרסאי – این یک قانون پارسی است»، ورود قوانین ساسانیان در احکام فقهی تلمود در امور مالی تحلیل می‌گردد. اُوریت کرملی در آخرین مقالۀ بخش انگلیسی، تصاویر فارسیهود در نسخه‌های خطی را مورد تحلیل قرار داده است.

فهرست مطالب کتاب:

میراث فرهنگی یهودیان ایران/ ناهید پیرنظر

مقدمه‌ای بر فارسی‌یهودی/ تامار گیندین

زمینۀ فکری و اعتقادی شعرای یهود ایران/ داوید یروشلمی

کتاب فرایض: سفرها میتصوت/ ناهید غنی

لُترایی: گویش یهودیان اصفهان/ ایوب ابراهیمی

هنری مارتین و ترجمۀ انجیل او به سبک ادبیات فارسی یهودی/ حیدر عیوضی، احمد مقری و محسن گلپایگانی

تاریخ ایران در کتاب انوسی بابایی بن لطف/ ناهید پیرنظر

* گزیده‌ها: نمونه‌هایی از ادبیات فارسیهود/ ناهید پیرنظر

* بخش انگلیسی

یهودیان در خراسان پیش از حملۀ مغول/ شائول شاکد

این قانون پارسیان است؛ اشاره‌ای به قانون ساسانی ضمانت در تلمود بابلی/ ماریا ماتسوخ

دستنویس‌های اشراقی فارسی یهودی/ اویت کارملی