معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

با وجود گذشت زمان، اهمیت مطبوعات در انعکاس و بیان بخش‌های ناشنیدۀ تاریخ آشکارتر می‌گردد. افزون بر آن رویکرد مطبوعات که توجه به «تاریخ اجتماعی» را در سرلوحۀ خود قرار می‌دهند، طرفداران بیشتری پیدا می‌کند. از خلال مطبوعات قاجاری می‌توان اطلاعات زیادی دربارۀ شهر اصفهان و مردمان آن دریافت. با مراجعه به این داده‌ها، ابعاد گوناگون زندگی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مردم شهر بیش تز پیش به روشنای تاریخ خواهد آمد.

وقتی روزنامه به ایران وارد شد، هم انتشاردهندگان روزنامه و هم مخاطبین آن درست نمی‌دانستند چیست و به چه درد می‌خورد. تا به جایی که بخشی از نظام اداری قاجاری گمان می‌کردند روزنامه مانند یک منصب دولتی است که به بعضی تعلق می‌گیرد و بعضی تعلقی ندارد. اما انتشاردهندگان روزنامه نیز در تهیۀ اخبار شهرها و ولایات مشکل داشتند. بدین خاطر از طرف خود ناصرالدین شاه به حکام «کل و جزء» دستور داده شد ماهی دو مرتبه اخبار منطقۀ خود را به نزد «محمدحسن خان صنیع الدوله» یا همان اعتمادالسلطنۀ بعدی ارسال دارند.

بی‌گمان در ابتدای کار حکام به دلیل اجرای دستور پادشاه، شروع به ارسال اخبار کردند؛ اخباری که بیشتر صبغۀ اجتماعی داشت؛ اما کم‌کم دریافتند که از طریق ارسال اخبار مثبت از اوضاع حوزۀ حکمرانی خود می‌توانند خویش را در دل شاه جا کنند. چنین شد که بعشی از اخبار و داده‌های ولایات رنگ و بوی خودستایی گرفت و شامل جملات تکراری و کسل‌کننده از وجود امنیت و رفاه در منطقه شد. وقوع انقلاب مشروطیت دست روزنامه‌های داخلی را در انعکاس واقعیت‌ها گشاده کرد. فضای آزادی پیش آمد که مراجع قدرت شکسته شدند و ترس روزنامه‌نگار در نقد آنان ریخته شد. با این همه اکنون بعد از یک قرن و نیم به این داده‌های مطبوعاتی نگاهی می‌افکنیم، متوجه امتیازات و نکات برجسته‌ای در دل سطور آنها می‌شویم و درمی‌یابیم که مطالب مذکور حاوی چه نکات بدیعی برای پژوهش‌های تاریخی هستند.

در کتاب‌هایی که به تاریخ شهرها اشاره دارند، کمتر به مقولۀ «تاریخ اجتماعی» توجه شده است؛ اما در خلال روزنامه‌های منتشره می‌توان به گوشه‌هایی از تاریخ اجتماعی شهرها، تعاملات مردم با یکدیگر، نقش لوطی‌هاا و دیگر طبقات اجتماعی، جایگاه اصناف و نیز منظومۀ فکری مردم را تاحدودی دریافت.

از سوی دیگر در کمتر منابعی قیمت اجناس مردم به طور ماهانه ثبت شده است؛ این داده‌ها برای پژوهندگان تاریخ اقتصادی گران‌بهاست. در این کتاب می‌توان پیامدهای دو قحطی بزرگ در سال‌های 1288 ق. و 1336 ق. را مشاهده کرد. در مورد شهر اصفهان در باب کاربردی و وضعیت عمارات و ابنیه‌ای که ویران شدند در روزنامه‌ها اطلاعاتی یافت می‌شود. اینکه در عمارت تالار طویله مراسم عزاداری نظامیان برگزار می‌شد یا عمارت هفت دست جایی بود که روندگان از شهر معمولا به عنوان ایستگاه اول به آن نگاه می‌کردند. از دیگر نکات بدیع این کتاب اطلاعات نابی است که از شهر اصفهان در خلال جنگ جهانی اول به دست می‌دهد. مقطعی تاریخی، مهم و البته کم‌منبع در تاریخ این شهر. مدیریت شهری و حکمرانی بختیاری نیز از داده‌های قابل تأمل کتاب است.

این کتاب بازنویسی اخبار حدود دوازده روزنامه است؛ از روزنامه‌ای داخلی مانند وقایع اتفاقیه و ایران گرفته تا روزنامه‌های چاپ خارج مانند حبل‌المتین، ثریا و نیز پرورش. ارزشمندی متون مطبوعاتی در بیان تاریخ از خلال این مطالب یافت می‌شود. برای مثال «زمان دقیق» حوادث و وقایع مشخص می‌شود؛ اینکه فلان شخص به طور مشخص از کی تا کی حکمرانی شهر را بر عهده داشته است. در دوران حکمرانی خود چه کارنامه‌ای برجای گذاشته و چه کرده است. نیز در این روزنامه‌ها با حوادث عمدۀ اتفاق افتاده در منطقه ابعاد آن آشنایی یافت می‌شود.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: دوران ناصرالدین شاه

فصل دوم: دوران مظفرالدین شاه

فصل سوم: دوران محمدعلی شاه

فصل چهارم: دوران احمد شاه

فهرست اعلام (اشخاص)

فهرست اعلام (اماکن و ....)