معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب تاریخ زندان قصر تهران است؛ نخستین و بزرگ‌ترین زندان مدرن ایران که مارکوف، سازنده و معمار آن بود و در 1308ش به دست رضاشاه افتتاح گردید، زندانی که در خلال حدود هشت دهه عمر خود وقایع گوناگون و بعضاً بااهمیتی را از سر گذراند. زندان قصر از روزی که گشوده شد تا روزی که مهرابطال بر پیشانی‌اش خورد، حضور افراد مختلفی را در زوایا، بندها و سلول‌های خود شاهد بود؛ افرادی که گاه در شمار تاریخ‌سازان وطن نیز به حساب می‌آیند. در مطالعه تاریخ زندان قصر، در کنار زندانیانی از جنس خلاف و خطا (که همیشه و همه‌جا بوده‌اند و هستند) مردان و زنانی نیز محبوس بودند که هر یک در روزگار خویش سودای جامعه‌ای بهتر از آنچه در آن می‌زیستند را در سر داشتند و در تلاش برای رسیدن به جامعه مطلوب و آرمانی خویش، گرفتار بند و زندان و زندانبانان شده، گذرشان به قصر افتاد. اینان که نام سیاسی بر جبین‌شان حک شده است به اقشار و احزاب و گروه‌های گوناگون تعلق داشتند؛ گروه‌هایی که وجه مشترک همگی آنها مخالفت و مبارزه با رژیم پهلوی بود. در نگاهی به فهرست بلند بالای احزاب و گروه‌های سیاسی که از دوره رضاشاه تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی، نامشان به وفور در راهروهای زندان قصر شنیده شده است می‌توان به این دسته‌ها و احزاب اشاره کرد: گروه 53 نفر، حزب توده، فرقه دمکرات، فدائیان اسلام، گروه‌های جبهه ملی، هیأت‌های مؤتلفه اسلامی، حزب ملل اسلامی، سازمان مجاهدین خلق و سازمان چریک‌های فدایی خلق.

البته علاوه بر اعضای دسته‌ها و گروه‌ها، زندانیانی نیز بودند که به هیچ حزب و گروهی وابستگی نداشتند و مستقلاً پای در عرصه مبارزه گذاشته و در زندان نیز استقلال سیاسی خویش را حفظ کردند.

در بررسی فهرستگان نام زندانیان سیاسی پرآوازه قصر نام‌های آشنایی همچون محمد فرخی (شاعر)، نواب صفوی، مهندس مهدی بازرگان، آیت‌الله سید محمد طالقانی، دکتر یدالله سحابی، آیت‌الله شهید حسین غفاری، بیژن جزنی، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، محمد حنیف‌نژاد، آیت‌الله منتظری، شهید حاج مهدی عراقی و سرانجام امام خمینی دیده می‌شود. اینان مردانی بودند که همراه صدها و هزاران زندانی دیگر در راه عقیده خویش پاره‌ای از عمر خود را در پشت میله‌های زندان قصر سپری کردند.

پس زندان قصر، بی‌تردید، بخشی از تاریخ ماست و برای فهم درست این تاریخ ضرورت دارد که رخدادهای این قلعه و بنای مخوف بازخوانی گردد. برای بازخوانی و بررسی رخدادهای قصر، امروز منابع و مآخذ فراوانی در دسترس است و جویندۀ حقیقت می‌تواند با مراجعه به آثار متعددی که در این زمینه، به‌ویژه پس از پیروزی انقلاب پدید آمده، به شناختی اجمالی از موضوع دست یابد؛ هر چند شرح آن چه در قصر، در خلال سال‌ها و دهه‌ها گذشته است هیچ‌گاه به صورت کامل و جامع قابل عرضه نیست. چراکه هزاران زندانی قصر، هر یک برای خویش دنیایی و احساساتی داشتند که آن دنیا و احساس تحت شرایط خاص خانواده، جامعه و رنج‌ها و حسرت‌های پشت میله‌های زندان شگل گرفته و به طور معمول کسی یارای ورود به دنیای فکر و ذهن آنان را ندارد. بدین ترتیب روشن است، آن چه به عنوان تاریخ زندان قصر گفته و نوشته می‌شود تنها می‌تواند بازتاب‌دهنده بخش ناچیزی از آن دنیای پشت دیوارهای بلند و ترسناک باشد.

این کتاب روایتگر تحولات قصر از پا گرفتن بنای آن به دستور فتحعلی‌شاه تا فتح آن به دست مردم به جان آمده از ستم استبداد در 22 بهمن 1357 است.

روشی که برای این تحقیق برگزیده شده، تلفیقی از مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی، با رویکرد توصیفی، تاریخی است و تدوین آن نیز در سه بخش سازمان یافته است: 1. قصر از تأسیس تا پایان عصر قاجار؛ 2. قصر از تبدیل به زندان تا پایان دوره پهلوی اول؛ 3. دوره پهلوی دوم. در توضیح و تشریح هر یک از بخش‌ها، تلاش شده تا علاوه بر مهم‌ترین رخداد‌های قصر، برجسته‌ترین رجال و زندانیان آن دوره، فارغ از گرایش‌ها و خط فکری و سیاسی‌شان، نیز معرفی گردند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: قصر در عصر قاجار

فصل دوم: قصر در عصر پهلوی اول

فصل سوم: قصر در عصر پهلوی دوم

دهه‌های بیست وسی

شعرا و نویسندگان در قصر

دهه چهل

دهه پنجاه

فصل چهارم: زندان زنان، برنامه‌های و سرگرمی‌های زندانیان

برنامه‌ها و سرگرمی‌های زندانیان

پیوست‌ها

کتابنامه

نشریات

گفتگو

نمایه‌ها

اسناد و تصاویر