معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

پنجاهمین شماره از فصلنامه فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی «دریچه» با گفتارهایی در حوزۀ فرهنگ، ادب و تاریخ ایران و به یاد زنده‌یاد جمشید مظاهری منتشر شده است. در ادامۀ این نوشتار به معرفی برخی از نوشتارهای این شماره خواهیم پرداخت.

نوشتار «در سوگ چهار استاد» یادنامه‌ای برای چهار استادی است که در اصفهان فاصلۀ بهمن 1396 تا دی‌ماه 1397 دار فانی را وداع گفته‌‌اند؛ جمشید مظاهری، سیدمحمدباقر کتابی، غلامعلی کریمی و عبدالخلیل رفاهی. در ابتدای این نوشتار نویسنده در معرفی این چهار نفر اینگونه آورده است: «اگر بخواهم هر یک را تنها به یک لقب بارز وصف کنم، مظاهری را محقق، کتابی را صاحب‌دل، کریمی را معلم، و رفاهی را خطیب خواهم خواند و البته هر چهار گرامی ـ کم و بیش ـ به هر چهار ویژگی متصف بودند و افزون بر آن، همه ادیب بودند و با شعر و هنر مأنوس». (ص 45)

دکتر اصغر دادبه در نوشتار خود دو مسئلۀ بلاغی، یعنی «تتابع اضافات» و «مجهول بلاغی» را بررسی کرده است. تتابع اضافات یعنی در پی هم آمدن چند مضاف و مضاف الیه که در کتب بلاغی آن را مخل فصاحت می‌دانند. یکی از قاعده‌های رسا کردن سخن که زیر عنوان حذف مسند الیه در کتب بلاغی مطرح می‌شود، نهان داشتن فاعل از طریق مجهول ساختن فعل است تا بدین ترتیب ضمن آنکه سخن در پرتو ابهام تبلیغ می‌گردد، موضوع بحث از غیرمخاطب نیر نهان شود. به این نکته مجهول بلاغی گفته می شود.

جویا جهانبخش در نوشتار خود معنای کلمۀ «جمّاشان گل» در این غزل سعدی را بررسی کرده است.

تا جهان بوده‌ست جماشان گل                                 از سلحداران خار آزرده‌اند

عاشقان را کشته می‌بینند خلق                                  بشنو از سعدی که جان پرورده‌اند

در پی جدایی شهرهای قفقازی ایران در آن سوی رود ارس، به‌ویژه شهرهای مهمی چون بادکوبه، گنجه، شروان، بیلقان و .... که از جمله مناطق فرهنگ‌خیر ایران و خاستگاه برخی از گویندگان شعر فارسی بودند، جمعی از شاعران دورۀ قاجار ـ همگام با تحولات اجتماعی ایران ـ وارد عرصۀ آفرینش‌های ادبی و هنری شدن و اشعاری با مضمون اعتراض به اشغال ایران و واکنش به جدایی این بخش از خاک کشور سرودند. نوشتار محمد طاهری خسروشاهی دربارۀ واکنش دو شاعر اصفهانی ـ مجمر اصفهانی (1190 ـ 1225) و نشاط اصفهانی (1175 ـ 1244) ـ به این واقعه است.

در بخشی از چکیدۀ نوشتار «سر خیره مپیچ در قزاگند» آمده است: «بهره‌گیری از فرهنگ‌های لغت در بسیاری از موارد آسان و راهگشاست، اما آنجا که در مقابل یک واژه معانی متعددی ذکر شده است، برگزیدن معنای صحیح و دقیق، نیازمند تخصص و تأمل بیشتری خواهد بود. در این نوشتار به واژۀ «قزآگند/ قزاگند» در بیتی از ناصر خسرو پرداخته خواهد شد تا نشان داده شود که شروح موجود چگونه به معنای مشهور این واژه بسنده کرده و از معنای صحیح آن غافل مانده‌اند». (ص 121)

نوشتار دکتر لاله معرفت، برخی از افادات شفاهی استاد مظاهری بر پنجاه قصیدۀ نخست دیوان ناصر خسرو است. این نکته‌ها در سه بخش تنظیم شده‌اند: تصحیح ابیات: در این بخش ملاحظات استاد در باب پاره‌ای از ضبط‌ها یا نسخه‌بدل‌ها، دقایق دستوری و نکات مربوط به وزن و قافیه نشان داده شده است. توضیحات: ایضاحات استاد دربارۀ برخی از ابیات که مشتمل بر فقه اللغه، قرائت صحیح بیت، تشخیص وزن درست و نقد معنایی و دستوری ابیات در شروح و گزیده‌های دیوان است. ارجاعات: شامل اشارات استاد به برخی منابع مرتبط با ابیات می‌شود.

دریچه‌ای به شعر امروز با شش غزل از سعید بیابانکی، ادامۀ گفتگو با دکتر مهدی نوریان دربارۀ زنده‌یاد مظاهری و .... دیگر نوشتارهای این شماره را شکل می‌دهند.

فهرست مطالب این شماره:

فقیران را پناهی نیست/ حسین ملایی

حکمرانی خوب/ دکتر علی زارع

ایستایی و پویایی خط/ دکتر عبدالحسین ساسان

فردید و فردیدیات/ دکتر محمدرضا توکلی صابری

درآمد/ مجید زهتاب

در سوگ چهار استاد/ دکتر سید محمدرضا ابن‌الرسول

گودرز کشوادگان و سیمای درخشان او در شاهنامۀ فردوسی/ مصطفی کاویانی

بر خوان شاهنامه/ دکتر سید محمدرضا ابن‌الرسول

نکته‌ای چند در داستان اسکندر و فغستان/ دکتر زهرا آقابابایی

دو مسأله بلاغی: تتابع اضافات، مجهول بلاغی/ دکتر اصغر دادبه

«جمّاشانِ گُل» در غَزَل سعدی/ جویا جهانبخش

واکنش دو شاعر اصفهانی به جنگ‌های روس با ایران/ محمدطاهری خسروشاهی

چغانه، چفاله، چقاله، جقاله، جفاله/ دکتر شهره معرفت

سر خیره مپیچ در قزاگند/ دکتر زهره مشاوری

درس‌آموخته‌هایی از استاد/ دکتر فرحناز وطن‌خواه

عنصری بلخی، از بی‌هویتی دیروز تا هویت امروز/ سید مسعود پاک‌نژاد

رباعی در مجموعۀ برلین/ دکتر محمود ندیمی هرندی

زبان علم/ دکتر مهدی حیدری

زندگی و آثار آلبرت هوتوم شیندلر ایران‌شناس نامی عصر قاجار/ حسین مسرت

تصحیح و توضیح ابیاتی از دیوان ناصر خسرو برگرفته از کلاس استاد مظاهری/ دکتر لاله معرفت

چند نکته از متون فارسی/ دکتر گلپر نصری

تباهه، غذای ایرانی در متون ادبی/ دکتر تهمینه عطائی کچوئی

دریچه‌ای به شعر امروز/ شش غزل از سعید بیابانکی

بازگو از نجد و از یاران نجد/ مجید زهتاب

پرهیبی در انتهای کوچه/ رضا مهیمن

خشک آن دست که برکند به بیداد تو را/ دکتر محمدرضا ضیاء

پرسه در باغ اپیکور/ دکتر نغمه دادور

حضور واسع‌ ناب: سروش‌یار کتاب یار تنها/ مهدی داد‌خواه تهرانی

ای ‌گمشده دل کجات جویم/ در دام که مبتلات جویم .../ رضوان وطن‌خواه

عهدی که بستیم!/ اصغر نهچیری