معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

از زمانی که موضوع خبر و اطلاع‌رسانی برای بشر اهمیت یافت و اشخاص حقیقی و حقوقی به تاثیر بالای خبر در جهت دهی به افکار‌عمومی و هدایت و مدیریت تحولات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی پی بردند، جعل خبر، خبرسازی، دروغ‌پردازی و فریب‌کاری نیز کم و بیش رواج یافت و برخی از رسانه‌های نوشتاری و صوتی و تصویری به صورت عمدی یا غیرعمدی و با انگیزه‌های مختلف وارد این کارزار شدند. اما نکته بسیار مهم در زمینه تولید و انتشار اطلاعات غلط و جعلی این بود که تا همین اواخر این پدیده همیشه در حاشیه قرار داشت و جریان اصلی رسانه‌ای در جهان حداقل به صورت رسمی و علنی تلاش می‌کرد تا فاصله خود را با چنین پدیده‌ای حفظ کند. اگر چه رسانه‌های باسابقه و رسمی نیز بعضاً اخبار اشتباه و یا تبلیغات سیاسی جهت‌دار را که خیلی هم با واقعیت و عینیت همخوانی ندارد، منتشر کرده و می‌کنند؛ ولی آنچه که امروز به‌عنوان «پدیده‌ نوظهور اخبار جعلی» از آن یاد می‌شود، تفاوت‌های اساسی با چنین اشتباهاتی دارد. این پدیده طی یک دهه اخیر با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین اطلاع‌رسانی و به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های موبایل ـ پایه، کاملاً از یک پدیده حاشیه‌ای و فانتزی به پدیده‌ای فراگیر، جریان‌ساز، تأثیرگذار و البته مخرب تبدیل شده است.

خبرسازان و جعل کنندگان خبر دیگر همچون دهه‌های گذشته افراد و شخصیت‌های حاشیه‌ای نیستند که در انزوا مطالب عجیب و غریبی را جعل و مخاطبان اندکی را با خود همراه کنند، بلکه آنها امروز به پلتفرم‌های زیادی دسترسی دارند و با پیوند خوردن با کانون‌های ثروت و قدرت در کسری از ثانیه مطالب خود را با ظاهری جذاب و واقع‌نما در سراسر جهان پخش می‌کنند و در بسیار مواقع حتی گوی سبقت را از جریان اصلی رسانه‌ای در جهان می‌ربایند.

پدیده اخبار جعلی در واقع نمایانگر وجود بحرانی گسترده در زمینه اعتماد به نخبگان از جمله نخبگان سیاسی و نخبگان رسانه‌ای شاغل در رسانه‌های اصلی دنیا است که کارکنان آنها برای حفظ نقش سنتی خود در دموکراسی‌های لیبرال، دست و پا می‌زنند.

این کتاب به دروغ، تحریف و توهم در روزنامه‌نگاری، به علل و تبعات پدیده «اخبار جعلی» می‌پردازد که در حال حاضر رسانه‌های جهان و مباحث سیاسی را فرا گرفته است. «برایان مک‌نیر» استاد برجسته روزنامه‌نگاری، با پشتوانه سه دهه تحقیق و تالیف در زمینه روزنامه‌نگاری و رسانه‌های خبری، به زبانی ساده و عمیق که به منظور شفاف‌سازی و ایجاد فضا و زمینۀ لازم برای فهم و درک یک بحث پیچیده و به‌سرعت در حال تغییر طراحی شده است، به بررسی پدیده اخبار جعلی می‌پردازد.

مک‌نیر بحث اخبار جعلی را نه به‌عنوان یک مساله فرهنگی مجرد، بلکه به‌عنوان پدیده‌ای نشات گرفته از روند‌های مهم سیاسی و اجتماعی در جوامع قرن بیست و یکم ارائه می‌کند و در عین حال معتقد است که این پدیده از روند‌های سیاسی و اجتماعی جاری نیز پشتیبانی می‌کند. در فصول مختلف این کتاب عواملی شناسایی و بررسی می‌شوند که زمینه «ظهور انفجاری اخبار جعلی در حوزه عمومی و جهانی شدۀ» کنونی ما را فراهم کرده‌اند. این عوامل شامل افزایش نسبی‌گرایی و بحران عینیت، نقش پلتفرم‌های رسانه‌های دیجیتال در تولید و مصرف اخبار و گرایش فزاینده به تولید محتوا در فضای آنلاین است که کاربران زیادی را جذب کرده و درآمدزایی می‌کند.

این کتاب همچنین به کاهش اعتماد به روزنامه‌نگاری و این که چطور ناسیونالیست‌های راست افراطی و پوپولیست‌ها در سراسر جهان، جایگاه چپ سنتی منتقد «ایدئولوژی غالب» و «نخبگان حاکم» را در رسانه‌ها غصب کرده‌اند، می‌پردازد. این کتاب نه‌تنها تقسیم‌بندی سنتی چپ و راست را در این بحث که «اخبار جعلی» چه چیزی هست یا چه چیزی نیست، رد می‌کند، بلکه بیشتر به دنبال آن است تا ابزارهای لازم را در اختیار دانشجویان، استادان، روزنامه‌نگاران و خوانندگان عادی قرار دهد تا آینده روزنامه‌نگاری دیجیتال را در دوران «دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا هدایت کرده و «حقیقت» را از «جعل و دروغ‌پردازی» در اخبارشان تشخیص دهند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه ناشر

یادداشت مترجم

پیش‌گفتار

فصل 1: اخبار جعلی

فصل 2: جعل در روزنامه‌نگاری

فصل 3: کاهش اعتماد به روزنامه‌نگاری

فصل 4: خبرسازان، جعل‌کنندگان، به اشتراک گذاران

فصل 5: اخبار جعلی و فرهنگ سیاسی دموکراتیک