معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

هشتمین شماره از دوفصلنامه مطالعات نشریه‌های ادواری با دوازده مقاله منتشر شده است.

در چکیدۀ اولین مقالۀ این شماره که اختصاص به معرفی مجلۀ «جهان نو» دارد، آمده است: «جهان نو از معدود نشریات نوگرایی بود که حاوی نکات تازه‌ای از مطالب روز دنیا، در برهه‌ای از تاریخ است که جامعه به‌شدت نیازمند چنین مطالبی بود تا سطح درک و فکر افراد را برای ورود به جهانی نو آماده کند. به‌دلیل دسترسی به تعداد محدودی از شمارگان این مجله، سعی بر آن شده به ذکر چکیده‌ای از محتویات درونی چند شماره از این مجله پرداخته شود تا علاوه بر معرفی مطالب، نویسندگان، مترجمان و وقایع آن برهه از تاریخ، زمینۀ آشنایی خوانندگان با یکی از مهم‌ترین نشریات علمی و اجتماعی ناشناخته فراهم شود».

در چکیدۀ مقالۀ دوم می‌خوانیم: «هدف از این مقاله ارائۀ دستورالعملی برای ایجاد مجموعه‌های دیجیتال و ارائۀ بهترین شیوه‌های دیجیتال‌سازی متن است که این دستورالعمل، ترجمۀ راهنمایی است که از سوی گروه کاربران مجموعه‌های دیجیتال CARLI تهیه شده است. در این سند دستورالعمل ایجاد متن دیجیتالی ارائه می‌شود. موضوعات مورد بحث عبارتنداز: کیفیت تصویر، فرمت فایل، تشخیص کاراکتر نوری، کدگذاری متن، ذخیره‌سازی و دسترسی. پیوست‌های آن شامل نمونه‌هایی از محتوای متن در مجموعه‌های دیجیتالی CARLI، گردش کار نمونه، پیوند به راهنماهای اسکن و هدایت دیجیتالی و خدمات ارائه‌دهندگان هستند».

وضعیت نشریات فکاهی و کاریکاتور در سال‌های 1320 تا 1332 در مقالۀ سوم بررسی شده است. در چیکدۀ این مقاله می‌خوانیم: «نشریات و تصاویر آن به‌ویژه نشریات فکاهی به‌عنوان اثری هنری می‌توانند همه شاخص‌ها و فرهنگ یک جامعه از جمله خصوصیات فکری، اعتقادی و دیگر مسائل مانند آن را کاملاً آشکار کند و در بیداری اذهان مردم و پیشبرد گروه‌های اجتماعی و حتی سیاسی مطرح در جامعه در رسیدن به اهداف‌شان نقش بسیار مهمی داشته باشند.

جایگاه مطبوعات در تاریخ معاصر ایران از این حیث که نقشی در جامعه داشته و آثاری که حوادث و وقایع تاریخی بر مطبوعات آن زمان گذاشته، بر کسی پوشیده نیست. در حوادث تاریخی، در نشریات انتقادی چون بازخوانی خوادث با انتقاد همراه است. می‌توان در آنها بهتر به روحیات مردم آن دوره پی برد. در این نوشتار، به‌طور مختصر به فضای حاکم در دوره رضاشاه بر مطبوعات، آزادی نسبی‌ای که بعد از آن بر فضای مطبوعات حاکم بود تا فضای انتقاد و مخالفت پس از شهریور 1320، شکل‌گیری و گسترش تشکیلات مطبوعاتی و دفاع از حقوق مطبوعات و توقیف برخی از آنها پرداخته خواهد شد. در این پژوهش تحولات نشریات فکاهی در دو دهه 20 و 30 و تأثیر شرایط اجتماعی و تحولات جامعه بر آنها و تأثیر آنها بر اذهان عمومی بررسی می‌شود و توضیحاتی درباره برخی از نشریات تأثیرگذار فکاهی و دست‌اندرکاران آنها داده خواهد شد».

در مقالۀ «گذری بر سه نشریۀ علمی از دارالفنون تا سال 1304 شمسی» می‌خوانیم: «نشریات، آینۀ اوضاع و احوال اجتماعی دوران انتشار خود هستند. جراید، معمولا با موضوعات گوناگون چاپ و منتشر می‌شوند. یک دسته از این مطبوعات، نشریات علمی هستند که با بررسی آنها می‌توان، فراز و نشیب اوضاع علمی آن دوران را بررسی کرد. یکی از مشخصه‌های این دسته از نشریات، عمر کوتاه آنان است که نشان از بی‌توجهی و نبود استقبال از آنها دارد. در این بررسی، به روزنامۀ دانش و دو مجلۀ گنجینۀ فنون و تعلیم و تربیت پرداخته می‌شود».

در مقالۀ «نظام توزیع مطبوعات مشهد در دورۀ قاجار» آمده است: «یکی از ارکان مهم در روزنامه‌نگاری و انتشار اخبار، توجه جدی به موضوع توزیع و چگونگی انجام آن است. توزیع مطبوعات در هر دورۀ تاریخی از پیشرفت‌های زمان خود استفاده می‌کند. شناخت نظام توزیع در دوره‌های مختلف تاریخی می‌تواند در ترسیم اصول آن و استفاده از تجربه‌ها و دانش موجود در آن زمینه راهگشا باشد. این مقاله ضمن نگاه کلی به روش تولید و پخش مطبوعات در دورۀ قاجار روش‌های توزیع، فواید و ضررهای هر یک در مطبوعات مشهد می‌پردازد».

دربارۀ نشریۀ «قیام زن» در مقالۀ ششم این شماره آمده است: «در دورۀ مشروطیت، بیداری افکار عمومی اوج گرفت و در این زمینه، روزنامه‌ها سهم بسزایی داشتند. زنان نیز در روزنامه‌نگاری مشارکت فعالی داشتند. تلاش آنان در نهضت بیداری موجب شد سال‌ها پس از مشروطه، بانوان روزنامه‌هایی تأسیس کرده و خواسته‌های خود را به‌صورت مستقل ارائه کنند. نشریات زنان یکی از عرصه‌های فعالیت فرهنگی آنان بود که با بررسی آن‌ها، با دیدگاه و اهداف این زنان و همچنین فعالان حقوق زن آشنا می‌شویم. صغری علی‌آبادی بانویی بود که دستی در مطبوعات داشت. او در سال 1328ش/1949م مجله‌ای به نام «قیام زن» منتشر کرد. طبق موجودی، این نشریه تا شمارۀ 5 با عنوان «قیام زن» منتشر شد، اما پس از توقیف، از شمارۀ 7 به بعد با عنوان «مجلۀ محبت» برای مشترکان مجلۀ «قیام زن» چاپ و ارسال شد. این نشریه حاوی مطالب و مقاله‌هایی در زمینه‌های اجتماعی، ادبی و سیاسی بود. این نوشتار بر آن است تا نشریۀ «قیام زن» را با بررسی شماره‌های موجود آن معرفی کند».

در چکیدۀ مقالۀ «اثر» می‌خوانیم: «مطبوعات به‌عنوان یکی از رسانه‌های مهم خبری در بازتاب تحولات و وقایع جامعه و جهت‌دهی به آنها رسالت عظیمی بر دوش دارند. مطبوعات محلی به‌عنوان مقوله‌ای منحصر و متفاوت با مطبوعات ملی و بین‌المللی، کارکردها و ضرورت‌های خاص خود را دارند. مطبوعات محلی می‌کوشند با تکیه بر اخبار و مسائل یک اجتماع محلی، مثلاً یک استان یا شهرستان، همان کارکردها و وظایف مطبوعات ملی را به انجام رساند. در دهه‌های پایانی قرن بیستم، مطبوعات محلی به جایگاه کارکردی و عملی خود در عرصۀ عمومی اجتماعات محلی رسیدند و اهمیت و ضرورت مطالعاتی خود را اثبات کردند. مطالعه و بررسی تاریخی و معرفی ویژگی‌های اندام‌شناختی و محتوایی مطبوعات محلی می‌تواند در واکاوی بسیاری از وقایع تاریخی، اوضاع فرهنگی و اقتصادی نقش بسزایی داشته باشد. در این مقاله، «هفته‌نامۀ اثر» که با روش خبریف تحلیلی و زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، انتقادی و ادبی از اواخر دهل 20 تا اواخر دهۀ 50 به‌طور منظم چاپ می‌شد معرفی می‌شود».

در مقالۀ «نگاهی به نشریۀ سیاسی ـ انتقادی زبان ملت» می‌خوانیم: «زبان ملت هفته‌نامه‌ای با خط‌مشی سیاسی و انتقادی است که از سال 1322 به مدیریت عباس اسلامی شروع به کار کرد. اسلامی ابتدا به‌عنوان یکی از اعضای حزب دموکرات فعالیت می‌کرد اما پس از مدتی به مصدق و جبهۀ ملی پیوست و به مخالفت با قوام‌السلطنه پرداخت، بازتاب این تغییر منش سیاسی در سرمقاله‌های انتقادی تندی که از شیوۀ مملک‌داری قوام و فساد دستگاه‌های دولتی یا برعکس، مقالاتی که دربارۀ مصدق و دربارۀ امتیاز نفت در نشریۀ «زبان ملت» نوشته شده، کاملاً مشهود است. برخی از نویسندگان اساس و هدف این نشریه را مبارزه با حزب توده می‌دانند، با توجه به پیشینۀ سیاسی عباس اسلامی و مخالفت احزاب دموکرات و ملی با حزب توده این گفته صحیح به‌نظر می‌رسد اما نگارنده در شماره‌های موجود این نشریه مقاله‌ای مشاهده نکرده است که در نقد یا ضدیت با این حزب نوشته شده باشد».

در چکیدۀ مقالۀ «ندای ترقی یا نامه‌ ادبی، اخلاقی و طبی» آمده است: «یکی از مهم‌ترین ابزارهای شناخت مسائل جاری و شرایط حاکم بر اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هر جامعه‌ای مطبوعات هستند. بررسی و تبیین جنبش‌های فکری و تحولات اجتماعی و سیاسی جوامع بدون بررسی متون مطبوعات و مددگرفتن از آنها میسر نخواهد بود. بدین‌سان برای شناخت اوضاع هر جامعه و بررسی دقیق رخدادهای تاریخی و اجتماعی آن، توجه به مطبوعات به‌عنوان یکی از منابع مکتوب دست‌اول، امری ضروری است. این مقاله حاصل بررسی توصیفی یکی از ماهنامه‌های قدیمی به نام «ندای ترقی» است که در میانۀ سال‌های 1308 تا 1310 منتشر می‌شد؛ بنابراین در این مقاله سعی شده است همۀ شماره‌های موجود از این مجله تحلیل محتوا شوند».

در چکیدۀ مقالۀ «اشتباهات کتاب‌های حوزۀ تاریخ مطبوعات ایران» می‌‌خوانیم: «نوشتۀ پیش‌رو اولین مقاله از سری مقالاتی است که قرار است در نقد کتاب‌های مربوط به حوزۀ مطوبعات نوشته شود؛ کتاب‌هایی که اشتباهات راه‌یافته در آن‌ها معمولاً در بسیاری دیگر از کتاب‌های این حوزه تکرار می‌شود. تلاش شده ترتیب مقالات را براساس تاریخ چاپ کتاب‌هایی که به نقد آن‌ها پرداخته شده تنظیم شود. مقالۀ زیر، نقدی است بر کتاب «شناسنامۀ مطبوعات ایران» اثر مسعود برزین که در سال 1371 شمسی از سوی انتشارات بهجت در تهران به چاپ رسیده است. این کتاب فهرستی است از شناسنانۀ نشریه‌هایی که در طول سال‌های 1215 تا 1357 شمسی به چاپ رسیده‌اند».

در چکیدۀ مقالۀ «چند دانه از خوشه» آمده است: «پس از شهریور 1320 و بازشدن فضای مطبوعات، نشریات مختلفی در زمینه‌های گوناگون آغاز به کار کردند. در فضای سیاسی حاکم بر آن روزگار و در کنار مجلات و روزنامه‌های سیاسی، مجلات فرهنگی و ادبی فراوانی نیز متولد شدند که توانستند فضای فرهنگی و ادبی حاکم بر جهان را در قالب فضای ادبیات فارسی درآورده و با ترجمه، داستان‌نویسی، انتشار اشعار نو، معرفی قالب‌های تازۀ ادبی و ... تحولی در محتوای مجلات فارسی به وجود آورند. در این راستا، مجله‌ای با نام خوشه در دو دورۀ متفاوت پیش و پس از کودتای 28 مرداد با رویکرد‌های مختلف و دست‌اندرکاران متفاوت منتشر شد. این مجله ابتدا در سال 1321 در چهار شماره منتشر شد و پس از کودتا تا سال 1348 که لغو امتیاز شد یکی از رکوردداران توفیق در میان نشریات فارسی بوده است. گرچه رویکرد غالی آن فرهنگی و ادبی بود، اختناق پس از کودتا و آزادی‌خواهی و آزاداندیشی مدیران و دست‌اندرکاران آن باعث می‌شد مجله روند پرفراز و نشیبی را پشت سر بگذارد. در این پژوهش نگارنده به بخشی از مرارت‌ها و مشکلات این مجله در طی بیش از یک دهه از عمر آن می‌پردازد».

بخش پایانی فصلنامه نیز اختصاص به اخبار مطبوعات دارد.

فهرست مطالب این شماره:

یادداشت مدیر مسئول

جهان نو در قاب تاریخ، معرفی مجلۀ جهان نو (1325ـ1350)/ مائده معیری

دستورالعمل برای ایجاد مجموعه‌های دیجیتال بهترین شیوه‌های دیجیتال‌سازی برای متن/ مهران آشوری، مرضیه رسولی‌املشی

وضعیت نشریات فکاهی و کاریکاتور در سال‌های 1320ـ1332/ ندا رسولی

گذری بر سه نشریۀ علمی از دارالفنون تا سال 1304 شمسی/ مریم ثقفی

نظام توزیع مطبوعات مشهد در دورۀ قاجار/ سیدمهدی سیدقطبی

نگاهی به نشریۀ قیام زن/ الهه باقری

اثر/ شهرام قلی‌پور گودرزی

نگاهی به نشریۀ سیاسی ـ انتقادی زبان ملت/ روجا آبادیان

ندای ترقی یا نامه ادبی، اخلاقی و طبی/ محبوبه محمدنژاد

اشتباهات کتاب‌های حوزۀ تاریخ مطبوعات ایران/ راضیه آبادیان

چند دانه از خوشه/ مریم اکبری

اخبار مطبوعات/ فرشاد قربانپور