معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

برای بشر، کشف ناشناخته‌ها و پی‌بردن به مجهولات و رمزگشایی از اسرار جهان هستی، جذاب بوده است. یکی از این ناشناخته‌ها تمدن‌های کهن بشری هستند که یا به کلی از بین رفته‌اند و یا تحت‌تأثیر عواملی تغییراتی در آنها روی داده ولی بقا پیدا کرده‌اند. یکی از این موارد، تمدن اقوام ساکن فلات ایران است، که قدمت آن به دوران بسیار کهن قبل از تاریخ می‌رسد.

این کتاب به بررسی یک جنبه از جاذبه‌های این تمدن کهن، که مربوط به باورهای مردم باستان دربارۀ ویژگی‌های خلق یکتا، یعنی اهورامزدا است، می‌پردازد. این باورها در بخشی از اوستا، به نام «هرمزد یشت» گردآوری شده‌اند. می‌توان «هرمزد یشت» را که در آن نام‌ها و صفاتی برای پروردگار یکتا برشمرده می‌شوند، نیایش خالق یکتا به حساب آورد.

زبان‌شناسان، متون اوستایی را از نظر زبان به دو دستۀ قدیم و جدید‌تر تقسیم‌ می‌کند. متون اوستایی قدیم، شامل «گات‌ها» می‌باشند که آنها را سرودۀ زردشت می‌دانند. در متون اوستایی متأخر بخشی به نام «یشت‌ها» وجود دارد. یشت به معنای ستایش و نیایش است. یشت‌ها از تعالیم زردشت نیستند. در بخش‌ یشت‌ها برای هر ایزد دوران باستان یک نیایش یا یشت وجود داشته است. یشت‌های مربوط به تمام ایزدان آن دوران، امروز در دست نیست. یشت‌ها موجود به خط و زبان اوستایی فقط 21 عدد است. هرمزد یشت اولین آنها است.

«یشت» به معنی نیایش و ستایش است. هر فصل از یشت‌ها را «کرده» می‌گویند. یشت‌ها با تعبیرات شاعرانه سروده شده‌اند و مضامین آنها شامل سنت‌هایی است که از زمان بسیار کهن، میان ایرانیان سینه‌به‌سینه نقل می‌شده است. یشت‌ها بخش مهمی از ادبیات «مزدیسنان» را تشکیل می‌دهند.

آنها نیز مانند گات‌ها، یعنی سروده‌های زردشت، در اصل منظوم بوده‌اند و به مرور توضیحات حاشیه‌ای به متن اصلی وارد شده‌اند. مطالب یشت‌ها با هم فرق دارند. یشت‌های کوچک‌تر بیشتر از دعاها و نمازهایی ترکیب یافته‌اند که از سایر قسمت‌های اوستا استخراج شده‌اند. یشت‌های بزرگ از حیث تعداد لغات و صحت صرف و نحو و تعبیرات و اصطلاحات مستقل و بدیع هستند. این نشان می‌دهد که یشت‌های بزرگ زمانی سرورده شده‌اند که هوز زبان اوستا رایج بوده است. احتمال دارد یشت‌های کوچک‌تر پش از متروک شدن زبان اوستا سروده شده باشند.

زمان نوشتن یشت‌ها به طور دقیق معلوم نیست، زیرا در هیج‌یک از آنها به وقایع تاریخی بر نمی‌خوریم. نوشتن آنها نمی‌تواند پس از تشکیل سلسلۀ هخامنشی که آغازش در اواخر قرن ششم ق.م. است، باشد. در یشت‌ها از پادشاهانی که در شاهنامه آمده‌اند، گشتاسب، حامی زردشت و سلسلۀ کیانیان نام برده شده است ولی ذکری از پادشاهان هخامنشی مانند کورش و داریوش و خشایارشا نیست. تعدادی از این یشت‌ها دربردارندۀ مضامین بسیار کهن هستند. با توجه به مطالب یشت‌ها و شباهت آنها با داستان‌های ریگ‌ودای برهمنان هند می‌توان نتیجه گرفت که آنها مربوط به زمان‌های بسیار کهن، یعنی دورانی که ایرانیان و هندی‌ها یکجا زندگی می‌کرده‌اند. باشند.

نگارنده برای بررسی هرمزد یشت، ابتدا متن را از روی اوستای «گلدنر» به‌طور کامل آوانویسی و سپس با توجه به ترجمه‌ها و نظریات متفاوت ایران‌شناسان داخلی و خارجی به فارسی برگردان کرده است.

در این بررسی، واژه‌نامه‌های اوستایی، فارسی و پازند، بعد از برگردان متن به فارسی آمده‌اند. واژه‌نامۀ اوستایی به‌طور عمده بر مبنای فرهنگ لغات اوستایی «بارتلمه»، ایران‌شناس آلمانی و با استناد به آن تهیه شده است. اگر خواننده نیاز به اطلاعات بیشتری دربارۀ واژه‌ای داشته باشد، برای سهولت و سرعت دسترسی، زیر هر واژۀ اوستایی، شمارۀ صفحۀ فرهنگ بارتلمه نوشته شده است. واژه‌نامۀ فارسی شامل واژه‌هایی است که امروزه یا بار فرهنگی سابق را ندارند و یا دیگر رایج نیستند و در نتیجه معنای جمله را برای خواننده نامفهوم می‌کنند. برای توضیح این نوع واژه‌های فارسی، از واژه‌نامه‌های معتبر قدیم و جدید زبان فارسی استفاده شده است. چون متن «پازند» نیز در این یشت وجود دارد، واژه‌نامۀ پازند نیز در بخش دیگری به طور جداگانه آمده است.

فهرست مطالب کتاب:

کوته‌نوشت‌ها

پیشگفتار

مقدمه

بررسی نیایش اهورامزدا یا هرمزد یشت

آوانویسی متن اوستایی هرمزد یشت

ترجمۀ فارسی متن هرمزد یشت

ترجمه‌های دیگر از هرمز دیشت

واژه‌نامه‌ها

واژه‌نامۀ فارسی

واژه‌نامه پازند

واژه‌نامه اوستایی

نمایه

کتابنامه

Abstract