معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب که از مجموعه مطالعات اسلامی دانشگاه پرینستون بوده و در پنج فصل تنظیم شده است، بیانگر قسمتی از زندگی شخصی و ادبی ابونواس است.

به خاطر سلسلۀ موهایش ابونواس لقب گرفت، نامش «حسن بن هانیء حکمی» بود. حدود سال 139 یا 145 ق در اهواز به دنیا آمد و وقتی پدرش را از دست داد، در کنار مادرش «گلبن» زندگی کرد. پس از ازدواج مادرش به بصره رفت. درست است که در عطاری، شاگردی می‌کرد؛ اما سرشار از هوش و ذوق لطیف و فصاحت بیان و حاضر‌جوابی بود. اهل مطالعه بود و شیفتۀ شعر شاعر عرب‌زبان اهل کوفه «والبۀ بن حباب اسدی» شد. حافظ قرآن بود و بر حدیث تسلط داشت و همین امر باعث شد بافت زبان‌شناسی شعرش بسیار فصیح گردد.

در جوانی عاشق دختری به نام «جنان» شد، وقتی راه رسیدن به عشقش را بسته دید، به بغداد کوچ کرد و نزد برمکیان رفت؛ اما وقتی حکومت برمکیان سقوط کرد، به مصر بازگشت. پس از مرگ هارون و بر سر کار آمدن امین، دوباره به بغداد رفت. به دلیل بی‌‌پروایی در گفتار، بارها به زندان افتاد؛ اما هرگز میان واقعیت و ادب پرده‌ای نکشید، بلکه بالعکس بیان تند و تیز و صریحش باعث شد آثارش در طول زمان بارها سانسور شود؛ با این حال دیوان او امروزه در دست است و چندین بار در مصر به چاپ رسیده است. آنچه مترجمان این اثر را به ترجمه کتابی به نام ابونواس کشانده، نقش برجستۀ ابونواس به عنوان یک شاعر ایرانی الاصل در رشد و تطور ادب عربی عصر عباسی و تأثیر او در شاعران دوره‌های متاخر و از آن مهم‌تر تأثیرگذاری عمیق وی در شاعران بزرگ فارسی است.

یکی از این نوابغ ایرانی که نقش بسزایی در رشد و تطور ادب عربی داشته، بی‌شک ابونواس حسن بن هانیء است. نقش بی‌بدیل او در موارد بسیاری از جمله استقلال برخی فنون شعری همچون خمریات، طردیات، ملمعات، زهدیات، غزل مذکر، ورود برخی واژگان، اصطلاحات و بعضاً ابیات فارسی، بازنمایی بزم‌های ایرانی از جمله عید نروز و از همه مهم‌تر تأثیرگذاری فوق‌العاده وی در شاعران فارسی پس از خود از جمله حافظ از دلایلی است که ترجمه کتابی در معرفی این شخصیت ادبی را دو چندان می‌سازد. به طور خلاصه اهمیت نبوغ ابونواس در رشد و تطور ادب عربی به قرار زیر است:

خمریات: خمریات به شعرهایی گفته می‌شود که در آن از موضوعاتی همچون می، ساقی، جام، سبو و ... گفتگو می‌شود. سرایش شعرهایی که در آن، سخن از شراب بوده باشد در ادبیات کهن عرب مسبوق به سابقه بوده أعشی استاد این فن بود و پس از او عدی بن زیدالعبادی و عمرو بن کلثوم و طرفۀ بن عبد و پس از جاهلیت و علی‌رغم درخشش اسلام و تحریم شراب، ابو محجن ثقفی، یزید بن معاویۀ، اخطل تغلبی و مسلم بن ولید به وصف آن پرداخته‌اند؛ اما ابونواس با تغییرات عمده‌ای که در شعر شراب ایجاد کرد بنیان‌گذار خمریه‌سرایی لقب گرفت. ابونواس مانند دیگر شاعران فقط در تشبیب از شراب سخن نمی‌گوید بلکه در محور عمودی شعرهایش، شراب پیوسته وجود دارد. وی علاوه بر توصیف خود شراب و تأثیرات آن در جسم و جان، سخن را به وصف تاک و تاکستان می‌کشاند و از شیوۀ ساختن آن حکایت می‌کند و از میکده‌ها و آداب و رسوم آنجا و ساغرهایی که گاه منقش به نقش‌های ایرانی هستند و خماران و ساقیان و ندیمان و مطربان، تصویرهای زیبایی می‌آفریند.

طردیات یا شعر شکار: به واسطۀ ابونواس به عنوان فن شعری مستقل شناخته شد در این قصاید با زبردستی و هنرمندی تمام از صنایع بدیعی، تشبیهات و استعاره‌های خیال‌انگیز برای توصیف صحنه‌های شکار سود جسته است.

ملمعات: که در آن، از طریق تلمیح، واژگان فارسی را با عربی درآمیخته و این، خود نشان از تبحر و مهارت کم‌نظیر اوست.

فارسیات: مراد از فارسیات، آن قصاید و قطعاتی است که شاعر در آن‌ها کلمات و تعبیرات فارسی به کار برده و چون ابونواس سه چهار سالی قبل از سال دویست هجری در گذشته است کلمات فارسی نزدیک به هزار و دویست سال پیش از خط عربی کتابت شده و بدین جهت از قدیم‌ترین نمونه‌هایی است از الفاظ فارسی که به خط عربی نقل گشته و به دست ما رسیده و حتی از الفاظ فارسی که در بسیاری از کتاب‌هایی به خط پهلوی موجود است نیز قدیم‌تر است چون غالب آن کتاب‌ها متعلق به قرن سوم هجری است.

فنی به نام غزل مذکر یا «ذکر معشوق مذکر» که در اوایل عهد عباسیان توسط والبۀ بن الحباب متوفی 786م ابداع شده بود توسط شاگردش ابونواس به شعر فارسی راه یافت و چنان همه‌گیرشد که در تمام تشبیب‌هایی که در لباب الالباب آمده سخن از معشوق مذکر است این نوع سروده‌ها که به شاهدبازی هم مشهور هستند از نظر موسیقی، تصویر، ظهور حوادث و وقایع جامعۀ آن روزگار و گزارش واقعی و همه‌جانّ فساد از اهمیت بسیار برخوردار است.

ابونواس نخستین کسی است که سنت ادبی عرب را در قصاید که از ابتدا تا انتها یکسان و یکنواخت ساخته می‌شد و هر بیت به دوپاره مساوی تقسیم‌ شده بود را بر هم زد و گاهی در کمال آزادی، اندیشۀ خود را در سراسر بیت بدون توجه به مصراع‌ها بیان می‌داشت.

زهذیات: از دیگر موضوعاتی که شعر ابونواس را شایسته تأمل می سازد زهد و پارسایی و توبه است او امید به بخشش خداوند دارد و بارها در شعرهایش از بار گناه خود و نگرانی از بخشیده نشدن به خاطر خوش‌گذرانی‌ها صحبت کرده است. تضادهایی در شعر ابونواس وجود دارد که باعث جذب مخاطب می‌شود، شعرهای او اغواکننده است اما توصیفات شاعرانه و زبان طنز مخصوص به خودش را دارد که خوانندۀ شعرهایش را با خود همراه می‌کند.

این بررسی که در واقع یکی از سلسله مطالعات اسلامی دانشگاه پرینسون بوده و در پنج فصل تنظیم شده است، بیانگر قسمتی از زندگی شخصی و ادبی ابونواس است که فیلیپ اف کندی آن را تألیف کرده است. در این بررسی، بیشتر تلاش نویسنده معطوف به مطالعه و بررسی باده‌سرایی و شاهد‌بازی در شعر ابونواس بوده و البته دیگر جنبه‌های شعری ابونواس هم از نگاه تیزبین مؤلف دور نمانده و موضوعاتی همچون شعر شکار و زهدیات و ... هم مورد بررسی قرار گرفته است.

فهرست مطالب کتاب:

دربارۀ مولف

مقدمل مترجمان

فصل اول: خلاصه‌ای از سرگذشت ابونواس

فصل دوم: «عشق، شراب، انحراف جنسی و تازیانه»

فصل سوم: «خوب، بد و زشت»

فصل چهارم: برخی شعرهای شکار و بازی چوگان

فصل پنجم: «مردگان و فناپذیری»