معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

نشانه‌شناسی یکی از شاخه‌های نسبتاً جدید معرفت بشری است که هنوز از عمر آن بیش از یک قرن نمی‌گذرد. همین موضوع موجب می‌شود این معرفت جدید را نتوانیم با سنت‌های جاافتاده و شناخته‌شده‌ای همچون فلسفه یا کلام مقایسه کنیم یا نسبت درستی میان آنها پیدا کنیم که نزد همۀ صاحب‌نظران مقبول باشد.

نشانه‌شناسی از آنجا که شیوه‌ای روشمند با قواعد مشخص برای سنجش روابط تشکیل‌دهندۀ یک متن به دست می‌دهد، از حدود نیم قرن پیش به این سو به شکلی فزاینده توسط منتقدان ادبی مورد توجه قرار گرفته و در بسیاری از مطالعات ادبی مبنای نظری پژوهش را تشکیل داده است. در این کتاب نگارنده بر آن است تا به شکلی اجمالی با به‌کارگیری ترکیبی از دو نظریۀ اصلی نشانه‌شناسی به صورت‌بندی نظری بخشی از تاریخ معاصر شعر فارسی بپردازد. مبنای این ترکیب چنین است که اینجا با پذیرفتن نظر پیرس دربارۀ امکان تعمیم نشانه به هر دستگاه معناداری که در ارتباط میان انسان‌ها به کار می‌رود، در بررسی هر متن دستگاه‌های مختلفی مشخص شود که در عرض یکدیگر عمل می‌کنند تا در نهایت با هم‌پوشانی کارکدهای خود نظام نهایی متن را سامان دهند. با این وجود اگرچه مبنای تحلیل هر یک از دستگاه‌ها رابطۀ دال و مدلولی سوسوری قرار داده شده، اما از تأثیر فرایند دلالت در شکل‌گیری این رابطه نیز غفلت نشده و این مفهوم معادل اصطلاحی به کار گرفته شده که پیرس از آن با عنوان تعبیر یاد کرده است. با این وجود تمایز منطقی گونه‌های مختلف نشانه‌ها به سه دستۀ شمایل، نمایه و نماد نیز نکتۀ دیگری است که از بررسی‌های پیرس به این متن راه یافته و به کمک آن دستگاه‌های مختلف نشانه‌شناسی در متون مختلف از هم متمایز شده است.

در بررسی شعر شعر به مثابۀ یک دستگاه نشانه‌شناسیک ابتدا ویژگی‌هایی برشمرده شده که شعر را از دیگر انواع متن ادبی متمایز می‌کند و برای این کار با استفاده از تعریف‌های موجود در کلام شاعرانه، محدوده‌ای از زبان مشخص شده که در عرف زبان، شعر نامیده می‌شود. گام بعدی در این پژوهش، مشخص کردن انواع مختلف کلام شاعرانه با استفاده از نسبت‌هایی است که با نظام‌های مختلف نشانه‌شناختی برقرار می‌کنند. پیدا کردن نسبت میان دستگاه نشانه‌ای موسیقی در شکل گرفتن یک شعر با دستگاه نشانه‌ای موسیقی به مفهوم عام از جمله مسائلی است که در این کتاب به آنها پرداخته شده است.

موضوع بعدی این بررسی تشریح نحوۀ تأثیرگذاری مشترک نظام‌های مختلف نشانه‌شناسیک در یک متن بر یکدیگر در فرآیند شکل‌گیری معنا در ذهن مخاطب است که در این بخش از آرای روانکاوی نیمۀ دوم قرن بیستم به‌ویژه لاکام کمک گرفته شده است. گرچه این متن تلاش می‌کند از موضوع اولیۀ خود که نشانه‌شناسی است، خارج نشود، با این حال با توجه به تداخل حوزه‌های مختلف بدیهی است که در بخش‌هایی ناگزیر شده است. این کتاب با تشریح نمونه‌هایی از شعر معاصر به کمک معیارهایی که در طول کتاب معرفی شده‌اند و تجزیه و تحلیل دستگاه‌ها و روابط نشانه‌شناسیک درون این متن‌ها به سامان می‌رسد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

رمزگذاری موسیقیایی با واژگان شعر

واژه و تصویر

انتقال معنا

رمزگذاری سینمایی در شعر

شکل اجرا

شعری با مصالح مصرفی