معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب متشکل است از چند مقاله دربارۀ شعر و شخصیت فروغ فرخزاد. موضوع هر مقاله مستقل است، اما هم‌کناری و باهم‌خوانی آنها می‌تواند به ترسیم تصویری جدید از حضور ادبی و تاریخی فروغ فرخزاد یاری رساند و مخاطبان را به برداشت‌هایی نو از برخی اشعار او و بعضی دقایق زندگی‌نامه‌ای رهنمون شود.

مقالۀ مطول اول در تابستان 1397 در کنفرانس ایران‌شناسی دانشگاه کالیفرنیا، ارواین، به صورت سخنرانی ارائه شده و برای نخستین بار در این کتاب آورده شده است. مقالۀ «فروغ فرخزاد، شخصیتی دوقطبی» در کتاب دیگر نگارنده با عنوان «هم شاعر، هم شعر» چاپ شده بود؛ اما به دلیل بحث‌انگیزی آن و افزون بر این ارتباط با مقالات دیگر این کتاب مجدداً منتشر شده تا مخاطبان بتوانند آن را در پیوند با موضوعات مطرح در این کتاب بازیابند و بازخوانند.

آیا فروغ در عرصۀ خاص شعر زنان و نه عرصۀ عمومی شعر، واقعاً دوران‌ساز بود؟ آیا او توانست مسیر شعر زنان را تغییر دهد و آن را به بستری زاینده و پوینده هدایت کند؟ تأثیر شعر فرخزاد بر شعر زنان دقیقاَ چیست و چگونه باید آن را تحلیل کرد؟ در اولین مقاله نویسنده قصد دارد نشان دهد که در عرصۀ شعر زنان، شعر فروغ تنها جریان‌ساز بوده و نه دوران‌ساز. شعر او سدی را از سر راه زنان برداشت؛ ولی سیلابی که از پی شکستن آن سد روانه شد، تنها یک مروارید درخشان داشت: خود فروغ.

دومین نوشتار این کتاب بررسی کتاب «زنی تنها» اثر مایکل هیلمن است که در آن به زندگی فروغ فرخزاد پرداخته است. در ادامه به این نکته می‌پردازد که اساساً تألیف زندگی‌نامۀ مشاهیر ادبی چه ضرورتی دارد؟ به نظر نگارنده کتاب هیلمن حسن چشمگیری دارد و آن اینکه هیلمن سوژۀ مطالعه‌اش را در زمینۀ تاریخی صحیح و واقع‌بینانه‌ای قرار می‌دهد. این زمینه عبارت است از: فضای فرهنگی روشنفکران ایرانی در دهه‌های 1330 و 1340 شمسی. هیلمن به درستی فروغ را بر بستر این دورۀ تاریخی قرار می‌دهد نه جدا از بافت زمین و زمان و نه چون موجودی منفرد و منتزع از اجتماع.

نوشتار سوم کتاب دربارۀ چهرۀ اجتماعی فروغ فرخزاد است. نویسنده در ابتدای این نوشتار آورده است: «در نوشتۀ حاضر من نیز روی به چهرۀ اجتماعی فرخزاد دارم، نه چهرۀ ادبی او. اینجا سخن از وزن و عروض و فرم و محتوا نیست، سخن از چهرۀ اجتماعی زنی موفق است که موفقیتش را از راه شعر کسب کرده، چنان‌که ممکن است زنی در سینما یا ورزش یا پزشکی آن را کسب کند».

در دفتر «تولدی دیگر» که بی‌شک از نقاط طلایی دوران شکوفایی و اوج‌گیری فروغ فرخزاد در کار شعر به شمار می‌آید، دو درون‌مایۀ غالب چشمگیر است: یکی زوال و مرگ و دیگری شور زندگی و شادی عشق. اینکه شاعر دو درون‌مایۀ متباین را به‌خوبی در هر دو دسته اشعار نشانده و با موفقیت آنها را در بافت شعر اجرا کرده است، به جز مهارت زبانی و شناخت شعر، از روحیۀ سرشار از تضادهای گوناگون و احوال نامتلاطم شاعر خبر می‌دهد. نوشتار چهارم کتاب در این‌باره نگاشته شده است.

مقالۀ «افق روشن» دربارۀ شعری از اشعار شاملوست که او این شعر را به کامیار شاپور فرزند سه‌سالۀ فروغ (در زمان سرایش) تقدیم کرده است. این شعر از مشهورترین و محبوب‌ترین اشعار شاملوست. شعری ساده و نرم و آهنگین در نوید صلح و آشتی که با تصویر بازیافتن کبوترهای گمشده آغاز می‌شود و با تصویر دانه ریختن برای آنها پایان می‌پذیرد. درون‌مایۀ شعر، امید و تمنای صلح، در فاصلۀ این دو تصویر است که شکل می‌گیرد و پرداخته می‌شود.

در مقاله مطول اصلی، «پنج آبتنی» ، به چند صحنه آبتنی در ادبیات فارسی نگاهی انداخته شده است: از آبتنی شیرین در خسرو و شیرین نظامی، تا آبتنی مارال در کلیدر و صحنه‌هایی از آبتنی در اشعار فریدون توللی‌، منوچهر آتشی و احمد شاملو. پس از جمع‌بندی اشتراکاتی که در روساخت تمام قطعات یادشده وجود دارند، نویسنده به سراغ شعر «آبتنی» فروغ رفته و ژرف‌ساخت کاملا متفاوت و متمایز این قطعه را پیش چشم خواننده آورده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فروغ فرخزاد، اسطوره‌ای سترون

زندگی‌نامه، بله یا نه؟

چند کلمه دربارۀ فروغ فرخزاد با فعالان حقوق زن

فروغ فرخزاد: شخصیتی دوقطبی؟

رنج کامیار بودن

افق روشن

پنج آبتنی

کتابنامه