معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

رسانه یک ابزار است و کارکرد آن در کاربردی انسانی نهفته است؛ بنابراین به راحتی می‌توان دریافت که با کاربردهای نشانه‌شناسی مرتبط است. توانش مفهومی رسانه قابل مقایسه با توانش صدا یا مکالمه است و نه از حیث قیاسی ساده بین برونه‌ها بلکه درونه، به عبارتی به دلیل ارزش مفهومیش، به روح آدمی می‌ماند. بارها شنیده شده که نشانه‌شناسی از گرایش‌های اصلی علوم ارتباطات است. با وجود تأیید این مطلب، امروزه اکثر قریب به اتفاق محققان و دانشجویان تنها با نام بارت آشنا هستند. بارت در بیشتر مواقع رویکردی جامعه‌شناسانه به رسانه دارد؛ با این حال جایگاهی که به او در نشانه‌شناسی رسانه داده می‌شود، همانند سرنوشت و مطالعه زبان‌های منسوخ در ادبیات، همانند گونه‌ای در حال انقراض است. رویکردهای او چندان پاسخگوی ابزارهای نوین نیستند: تلویزیون قدیمی محسوب می‌شود و ترجیح داده می‌شود از TIC، تلفن همراه یا شبکه‌های مجازی صحبت شود، گویی ابزارهای نوین ارتباطی زندگی مستقلی دارند.

این مقدمۀ کوتاه شاید بیش از حد بدبینانه به نظر آید؛ اما خلاصه‌وار پاسخگوی این سؤال است: علوم ارتباطات چه بهره‌ای از تئوری‌های نشانه‌شناسی در خصوص رسانه‌ها برده‌اند؟ حتی می‌توان خیلی کوتاه‌تر گفت هیچ. اگر برعکس نگاه شود و پرسیده شود علوم ارتباطات چه چیزی برای نشانه‌شناسی سینما به ارمغان آورده است، حرف برای گفتن بسیار بوده و حتی می‌توان گفت که نقش برجسته‌ای بر گسترش آن داشته است. مدت‌ها محققان ارتباطات برنامه‌های تلویزیون را به گونه‌ای بررسی کردند که گویی فیلم یا ابژه‌های زبانی هستند. خواه ارتباط کلامی را بر استدلال‌هایی که کم و بیش در یک محیط شناختی شکل می‌گیرند (نه بر مبنای رمز) استوار شود و خواه همانند اثری هنری (تنها به ماده محدود نشود) در نظر گرفته شود، پایه‌های نشانه‌شناسی تصویری سست می‌گردد. اگر کیفیت ابژه یا جایگاهی که برای کیفیات قائلیم، اهمیت کمتری نسبت به مخاطبان پیدا کند، چگونه می‌توان دسته‌بندی‌هایی (همچون تصویر ثابت در تقابل با تصویر متحرک؛ تصویر واحد در تقابل با توالی تصاویر) که ریشه در خصلت‌های عینی آنها دارند را حفظ کرد؟

این کتاب دربرگیرنده مقالاتی است که از بررسی نمونه‌های موردی و به‌خصوص زیبایی‌شناختی فاصله گرفته و تحقیقات نشانه‌شناسی را با تحلیل‌های دقیق و عمومی که پاسخگوی نیاز مبرم جامعه در نوآوری و اعتمادسازی رسانه است، معرفی می‌کند. رسانه‌ها تنها از حیث هنری مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. هر ژانری برگرفته از ارتباط با جهانی است که درجه صحتش قبول یا مشارکت مخاطب را به همراه می آورد. به عبارت دیگر تولید یک سند، خواه نوشتاری یا دیداری ـ شنیداری به گونه‌ای است که با توجه به نوع اعتقاد مسبب یا فرستنده پیام، هدفمندانه انجام می‌شود و بدون درنظرگرفتن پیش‌فرضی از ارتباط آن با واقعیت، توسط گیرنده قابل تفسیر نیست.

در چکیدۀ مقالۀ «گونه‌شناسی، سکانس‌بندی و زیبا‌یی‌شناسی تلویزیونی» می‌خوانیم: «در حوزه‌های ادبی، زبان‌شناسی و سینما، دسته‌بندی آثار در ژانرهای متعدد می‌تواند منجر به تحرک‌بخشیدن به تمامی یا قسمتی از شش گونه اصلی شود که با سطوح برونه، درونه، ارتباط کاربردی و بافت پیوند دارد. تلویزیون همچنین لابراتواری است که سیر قهقرایی دارد؛ مکانی مملو از عرصه تجربه محدودیت‌ها که منجر به تکرار (بازتولید و فرسودگی) می‌شود و در خصوص گونه‌شناسی به شکل خاصی عمل می‌کند. در حالی که نظام‌های تماشاگری نمایش و بازنمایش را در هم می‌آمیزد؛ از طرف دیگر انواع حقیقی، تخیلی و مجازی را نیز شامل می‌شود. بدین شکل نظام‌های کلی را که خود به میراث برده و باعث تحولش شده است را پیچیده می‌کند. علاوه بر آن تلویزیون نوعی قدرت تأثیرگذاری ارتباطی دارد که فرجام آن را با تکیه بر فرم‌هایی که سابق بر این، هنور نوپا بودند (تأثیرگذارنده ارزش‌شناسی، حسی، نمایشی) غنا می‌بخشد. در پایان، تلویزیون تمامی فرم‌های سکانس‌بندی‌شده‌ای که پیش از این شناخته و ارتباطات منطقی آنها را پذیرفته بودیم، در قالب‌های ناپایدار با هدف دستیابی به تأثیرگذارنده‌ای برتر می‌گنجاند». (ص 44)

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

نشانه‌شناسی رسانه و فرهنگ/ مارسل دانسی ـ مترجم: مریم مهدوی

گونه‌شناسی، سکانس‌بندی و زیبا‌یی‌شناسی تلویزیونی/ نوئل نل ـ مترجم: آنیتا صالح‌ بلوردی، محمد نجابتی

دستگاه‌های دیجیتالی: روندهای تعاملی و اعتقادی/ متئو ترلینی ـ مترجم: نفیسه علی‌پور

نشانه‌شناسی در تصویرسازی دیجیتال/ کَچَنگ لو و چِک فونگ‌تان ـ مترجم: مختار جعفری

مقدمه‌ای بر نور و فیلمولوژی/ آدریانو دی آلوآ، روجرو یوجینی ـ مترجم: سمیه چایچی

بررسی نشانه ـ کاربردشناختی فیلم‌های کوتاه تبلیغاتی برده‌های لوکس در اینترنت/ سوفی دلفا ـ مترجم: لیلا اجتهادی

دیالکتیک نشانه‌شناختی میان واژه و تصویر در ساخت اخبار تلویزیونی/ سلمان باقر خفاجی، ضرغان سعدی ـ مترجم: فاطمه جعفری

مخاطبان، هویت و نشانه‌شناسی مکان/ الیوت‌ گینز ـ مترجم: محمود کریمی علوی