۱۴۹۴
۳۵۰
شیخ مفید

شیخ مفید

پدیدآور: تمیمه بیگم دائو ناشر: نامکتاریخ چاپ: ۱۳۹۸مترجم: پویا هیبت‌اللهی مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۱۰۰۰شابک: 9ـ72ـ6721ـ600ـ978 تعداد صفحات: ۱۶۴

خلاصه

هدف این کتاب معرفی اندیشۀ عالم شیعۀ امامی است که در آستانۀ قرن یازدهم میلادی/ اواسط قرن چهار هجری در بغداد زیست و کار کرد و سرسلسلۀ علمایی بود که در بسط آموزۀ امامیه برای عقل‌ورزی بشر نقشی قائل بودند.

معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

 

محمود بن محمد بن النُعمان الحریثی العکبری البغدادی، عموماً معروف به الشیخ‌المفید، عالم امامی پیشرو روزگارش بود. لقب مفید به فضیلت او برمی‌گردد و به معنی آموزنده و تعلیم‌دهنده است. او مؤلفی پرکار، مدرس و مدافع متعهد باورهای امامیه بود. با اینکه اقلیت شیعه در طول بخش بزرگی از تاریخ کهنش آزار دیده است، او در زمانی بالید که تشیع در بسیاری از نواحی جهان اسلام از حمایت سیاسی برخوردار بود، اما افزون بر این امامیه، یعنی مذهبی که او بدان تعلق داشت هم از درون و هم از سوی گروه‌های مذهبی رقیب با چالش‌های فکری عمده‌ای مواجه بود و لازم بود تا تشریح گردد و از آن راستای خطوط نظری جدید دفاع شود. مفید بنیان‌های نظری نظام شرعی امامیه و شاخه‌ای از علم کلام را پایه‌گذاری کرد که قادر به رقابت با دیگر نظام‌های شرعی و کلامی و دیگر مکاتب تفکر اسلامی بود. او در دفاع از نگاه امامیه به تاریخ آغازین اسلام و اصول اعتقادی و قواعد خاص مذهب خود کتاب‌ها نوشت.

هدف این کتاب معرفی اندیشۀ عالم شیعۀ امامی است که در آستانۀ قرن یازدهم میلادی/ اواسط قرن چهار هجری در بغداد زیست و کار کرد و سرسلسلۀ علمایی بود که در بسط آموزۀ امامیه برای عقل‌ورزی بشر نقشی قائل بودند.

تشیع امامی در زمان مفید، خود را در قامت جامعۀ مذهبی نیمه‌مستقلی در چارچوب اسلام تثبیت می‌کرد و علما با فقهای آن به طور فزاینده‌ای در مدیریت امور اجتماعی آن دخیل می‌شدند. علما همچنین بر این اساس که برخی از وظایف رهبر عالی‌قدرشان، امام غایب عصر، به آنان تفویض شده است شروع کردند به مشروعیت‌بخشی به نقش خود. مفید در روند مشروعیت‌بخشی به نقش اجتماعی علما سهیم بود، روندی که در زمان ما به آموزۀ آیت‌الله خمینی منتهی شد. بر پایۀ این آموزه در زمان غیبت امام، حاکم آرمانی ولی فقیه است.

برای فهم سهم مفید و نقشی که او به عنوان عالم پیشرو امتش بازی کرد لازم است تا شرحی از تکوین و گرایش‌های امامیۀ آغازین و به ویژه در دورۀ منتهی به زمان خود او به دست داده شود. در ارائۀ خطوط کلی این تکوین از تفسیری پیروی شده که تا حدی منتهی بر تحقیقات کهن و تا اندازه‌ای بر پایۀ یافته‌های متأخرتر از جمله یافته‌های خود نویسنده بود است. اینجا باید اشاره شود که وجوهی از تاریخ آغازین امامیه همچنان موضوع بحث علما است. این کتاب محل درگیر شدن در آن مباحثات نیست و تنها هر جا که مسأله‌ای مستقیماً به ارزیابی سهم مفید ارتباط داشته بحثی در این کتاب آمده است.

اهمیت ویژه مفید در پذیرفتن و دفاع از نقش تعقل انسان در دین بود، که آن را با تأکید بر مقام منابع وحیانی به مثابۀ بنیاد کل آموزۀ امامی تلفیق کرد. با آمدن مفید نقش عالم امامی به تدریج به فراتر از نقش راوی یا شارح تعلیمات امام گسترده شد. در حالی که علمای پیشین‌تر مایل بودند استدلال جدلی و کلامی‌شان را منتج از،یا مضمر در، حدیث امامان معرفی کنند، مفید به پایه‌گذاری این ایده یاری رساند که عالم مجاز است به استدلالات عقلانی مستقل بپردازد و آنها را در تأیید مدعیات تاریخی، باورها و سنن امامیه به کار گیرد. این یک گام عقب‌تر از پذیرش این ایدۀ ماهیتاً معتزلی بود که همۀ پایه‌های دین بایستی تماماً با به کار بستن عقل در مورد وحی بنا نهاده شود؛ ایده‌ای که توسط جانشینان مفید تحقق یافت و ویژگی جریان غالب در امامیه در سراسر تاریخش باقی ماند.

در مورد محتوای کلام امامی، سیمای مفید در مقام شخصیتی مؤثر در معرفی مفاهیم معتزلی و گذار از موضعی جبرانگار به دیدگاهی جبرستیز بیش از این احراز‌کردنی نیست و پیشرفت در این مسیر پیش‌تر در امامیه در نیمۀ دوم قرن سوم/ نهم آغاز شده بود. با وجود این سهم او برجسته بود. او استدلال‌های عقلانی و راه حل‌های جدیدی برای مسائل برآمده از تناقض‌ها و ابهام‌ها در منابع حدیث و مشکلات ناشی از ایرادات بیان شده از سوی مخالفان، در مواجهه‌اش با آموزه‌های بداء و رجعت، طرح‌ریزی کرد. او همچنین در استفاده‌اش از اصول معتزلی، یعنی اصول «مصالح اعلای انسان» و «تکلیف کردن تنها به مایطاق» به عنوان پایۀ استدلال‌های ضرورت امامت و غیبت، ابتکار به خرج داد.

تأثیر مفید بر کلام امامی پس از خود، به طور محدود باقی ماند. در حالی که کلام او به کلام مکتب معتزلۀ بغداد نزدیک بود، شاگردش شریف (سید) مرتضی، که متکلم و پیشتاز نسل بعد بود، از آموزۀ مکتب معتزلۀ بصره بسیار اقتباس کرد و از این رو دربارۀ بسیاری از مسائل جزیی نهایتاً با مفید دچار اختلاف نظر شد. این نظرات مرتضی، و نه دیدگاه‌های مفید، بود که از سوی متکلمین امامی بعدی مورد حمایت واقع شد و تأثیر پایدار داشت. از سوی دیگر، نباید در میزان اهمیت اختلافات میان مفید و متکلمان بعدی اغراق کرد، زیرا این تفاوت‌ها تأثیری بر باور بنادین به امامت و نقش آن در رستگاری نداشت. جانشینان مفید همچنان از نقش امام در مقام شفاعت‌کنندۀ امتش طرفداری نمودند و آموزۀ معتزلی کیفر نامشروط و ابدی گناهکار را رد کردند. به علاوه، استدلال‌های عقلانی‌ای که او در دفاع از امامت و غیبت پایه‌ریزی کرد، بنیادی شد برای همۀ آثر بعدی راجع به این موضوع.

بالطبع خوانندۀ متخصص ایرانی برای تحقیق دربارۀ شیخ مفید به منابع عربی و فارسی دسترسی دارد و از این راه می‌تواند با واسطۀ کم‌تری در زندگی و زمانه و اندیشۀ او جست‌وجو کند. اما فرصتی که خواندن این کتاب در اختیار خوانندۀ می‌نهد، امکان آشنایی با نمونه‌ای از نگاه غربی به تشیع امامی و نقش شیخ مفید است. مؤلف گرچه خود غربی نیست، اما همچون دیگر نویسندگان کتاب‌های این مجموعه، سال‌ها در مراکز علمی غرب مشغول تعلیم و تعلم بوده و کتاب را مشخصاً برای خوانندۀ غربی نوشته است. این ‌که وی در پایان کتاب و برای مطالعۀ بیشتر به معرفی منابع غربی اکتفا کرده، شاهدی بر این مدعاست. از این رو مطالۀ آن می‌تواند به ویژه برای پژوهشگران و دانشجویان علوم دینی و طلاب حوزه‌های علمیه به کار آید تا دریافت روشن‌تری از آن چیزی داشته باشند که در محافل فکری غربی می‌گذرد ـ از نگاه غربیان به تاریخ اسلام و تشیع و از روش‌های تحقیق و تتبع آنان.

فهرست مطالب کتاب:

سخن مترجم

پیش‌درآمد

1. مقدمه

2. زمانه و زندگانی مفید

3. امامت: مباحث تاریخی

4. امامت: مباحث عقلانی

5. کلام

6. فقه

7. فرجام

مطالعۀ ببشتر

نمایه

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

ایل بختیاری در دورۀ قاجار

ایل بختیاری در دورۀ قاجار

آرش خازنی

موضوع این کتاب تأثیر متقابل حکومت و ایل در حاشیۀ ایران در دورۀ قاجار است. بررسی تاریخ اتحادیۀ ایلی ب