معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب مجموعه‌ای است از مقالات، گفتگو‌ها و یادداشت‌ها و چند ترجمه کوتاه در حوزه نظری انسان‌شناسی مدرن و کاربردهای آن در جهان معاصر. در فصل نخست بر زندگی و آثار روشنفکران و نظریه‌پردازانی تأکید شده که تاثیر عمیقی بر نظریه انسان‌شناختی معاصر داشته‌اند: سعید، هابزباوم، ایلیچ، لوفبور و ... . فصل دوم بر چندبُعدی بودن و میراث و تحول گفتمان انسان‌شناختی در آکادمی و بیرون از آن از جمله در رابطه با فرویدیسم، پسامدرنیسم و شرق‌شناسی متمرکز است. فصل سوم بر اسطوره‌شناسی، نماد، نشانه، تابو، سحر و جادو و بدن با رویکرد انسان‌شناختی اختصاص دارد و بخش نهایی، به نگاه کاربردی انسان‌شناسی به مسائل و جنبش‌های معاصر، بیش از 70 قاب درباره رویکردهای نظری انسان‌شناسی و مفاهیم آن، هر کدام به صورت کوتاه پرداخته‌اند و مکمل بحث‌های دیگر هستند.

این کتاب می‌تواند برای مخاطبان دانشگاهی، دانشجویان و اساتید علاقمند به حوزه فرهنگ به ویژه در ابعاد نظری آن و مخاطبان عمومی متمایل به درک تحلیلی فرهنگ، مفید باشد.

در این کتاب تلاش شده است که نوشته‌ها و یادداشت‌ها و گفتگوهایی که هر یک دربارۀ یکی از موضوع‌های اجتماعی است، با دیدی واحد یعنی نگاه انسان‌شناسی اجتماعی و فرهنگی در چارچوبی منطقی گرد هم بیایند. شیوۀ خواندن این کتاب بنابراین می‌تواند به گونه‌ای باشد که نیاز خواننده ایجاب می‌کند، نمایه‌ها کمکی برای این هدف هستند و خوانش علمی و فرهنگی این اثر همچون آثار دیگری در این رده در این چارچوب معنا می‌یابد.

در بخشی از مقاله «ادوارد سعید: فلسطینی سرگردان» در فصل اول این کتاب می‌خوانیم: «نفوذ قدرتمند سعید در انسان‌شناسی بیش از هر چیز به کتاب کم‌نظیر او «شرق‌شناسی» برمی‌گردد. انسان‌شناسی همواره از نوعی گذشته استعماری در رنج بوده است زیرا هرگز نتوانسته است از یاد ببرد که در نیمه قرن نوزده دولت‌های اروپایی عمدتاً برای اهداف سودجویانه خود در مستعمرات بود که این رشته علمی را تقویت کرده و میدان‌های تحقیق گسترده‌ای را در اختیار پژوهشگران آن قرار دادند. با وصف این خوشبختانه اکثریت قریب به‌اتفاق انسان‌شناسان توانستند بسیار زود با قدرت‌های استعماری فاصله بگیرند و در همه‌جا در حد توان خود تلاش کنند بیش از هر چیز به حفظ میراث‌های فرهنگی بومیان و کمک به آنها برای زندگی در شرایط مورد خواست خود آنها دست یازند. این امر بدون شک یکی از مهم‌ترین نقاط انسان‌شناسان از شرق‌شناسان است که عموماً نگاهی «شیئی‌گرا» به پدیده‌ای خود آن را «شرق» نامیده‌اند می‌انداختند. سعید در کتاب خود بیش از هر چیز بر آن است که نشان دهد شرق‌شناسی شیوه‌ای از اندیشه است که در آن اصل بر یک «تفاوت گذاری و تمایز هستی‌شناختی و شناخت‌شناختی میان شرق و غرب بناشده است و به گروه بزرگی از نویسندگان، از جمله شاعران، رمان‌نویسان، فیلسوفان و نظریه‌پردازان سیاسی و دیوان‌سالاران امپراتوری» سرایت کرده است». ( ص 55)

در اولین مقاله از فصل دوم کتاب چنین آمده است: «پروژۀ گفتگوی تمدن‌ها در زمینۀ مناسبی از لحاظ بین‌المللی، توانست به سرعت به بحثی مطرح در میان اندیشمندان و روشنفکران بدل شود. در این میان، شدت تنش‌ها در طول سال‌های گذشته و به ویژه واقعۀ یازدهم سپتامبر 2001، بحرانی گسترده را در سطح جهانی به وجود آورده‌اند که در چارچوب خود بار دیگر موضوع حساسا و پیچیدۀ روابط بین فرهنگ‌ها و پیوستگی‌های پر تناقض آنها با حوزه‌های سیاسی را در نخستین رده از موضوعات مورد پژوهش علوم اجتماعی قرار داد. هر چند این علوم در آغاز شکل‌گیری خود تا اندازۀ زیادی مورد سوء‌استفادۀ حوزۀ سیاسی قرار گفتند تا نظم اجتماعی مورد نیاز این حوزه را در جوامع صنعتی و همچنین در جوامع زیر استعمار خویش به وجود آورند، اما دیری نپایید که گروهی از متفکران در شاخه‌هایی چون جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی، رویکردی کاملاً انتقادی را پیش گرفتند و تا جایی پیش رفتند که قدرت‌های سیاسی گاه به مقابله و رودرویی مستقیم با آنها پرداختند. از این زمان نوسان و دودلی در این علوم میان موضوعی کاملاً انتقادی و موضوعی کارکردی و کاربردی، سبب پیدا شدن زمینه‌های بحران و ابهام در موقعیت این علوم بوده است. در این میان، پروژۀ گفتگوی تمدن‌ها بار دیگر زمینه را برای دامن زدن به این بحث در میان متفکران علوم اجتماعی فراهم آورده است». (ص 155)

در مقدمه مقالۀ «تحلیل ساختارگرایانه یک اسطورۀ سیاسی» در فصل سوم کتاب چنین می‌خوانیم: «اسطوره‌ها، به مثابۀ پدیده‌های فرهنگی حامل بارهای معنایی ـ تاریخی هستند. از این رو آنها را گاه به نمادهایی از واقعیتهای دوردست، یا نوعی حافظۀ جمعی تعبیر کرده‌اند که با گذشت زمان به تدریج به ابهام و پیچیدگی‌شان افزوده می‌شود اما همواره کاربرد خود را در صیانت از گروهی از ارزش‌ها حفظ می‌کنند. شکافتن و تحلیل اسطوره چه با رویکردی معناشناسانه و به فصد رازگشایی و تبارشناسی از واژگان و تألیف‌های ادبی انجام بگیرد و چه از دریچۀ نگاه ساختارگرایان و با هدف بازیابی ساختارهای پنهان در ذهنیت انسان‌ها، همواره می‌تواند راهگشای درک بهتر سازوکارهای درونی هر فرهنگی باشد. یافتن اسطوره‌های عام و تکرارپذیر در میان فرهنگ‌های گوناگون کلید دست یافتن به الگوهای جهان‌شمول تصور شده است.  هر چند انسان‌شناسان و جامعه‌شناسان به وجود چنین الگوهایی شک کرده‌اند و به انتقاد از آنها پرداخته‌اند، اما پذیرفتن آنها سبب پایه‌گذاری چندین مکتب و نظریۀ اساسی در علوم اجتماعی نظیر ساختارگرایی و فرهنگ‌گرایی شده است». (ص 379)

در گفتگوی «انسان‌شناسی هنر در ایران» که توسط «اصغر ایزدی جیران» انجام شده است دکتر فکوهی در جواب به سؤال «تعریف او از انسان‌شناسی هنر» می‌خوانیم: «انسان‌شناسی هنر را می‌توان یکی از زیرشاخه‌های انسان‌شناسی فرهنگی به شمار آورد که امروزه عمدتاً بر شناخت انسان در بعد فرهنگی او با تکیه بر آثار تجسمی کنونی و گذشته او می‌پردازد و البته همچون هر شاخه دیگری از انسان‌شناسی، تلاش می‌کند که این بعد را با ابعاد دیگر زیستی، تاریخی، زبانی و شناختی انسان در تطبیق قرار داده و به یک تالیف در شناخت انسان برسد. باید توجه داشت که به دلیل شکل گرفتن انسان‌شناسی تصویری و انسان‌شناسی نمایش یا اجرا و همچنین انسان‌شناسی ادبیات در چارچوب انسان‌شناسی فرهنگی، انسان‌شناسی هنر عموماً به شاخه‌هایی از هنر چون فیلم، عماسی و البته به ادبیات نمی‌پردازد و بیشتر بر آثار تجسمی معاصر و یا نسبتا نزدیک به ما از لحاظ تاریخی متمرکز است، زیرا آثار هنری باستانی نیز در چارچوب انسان‌شناسی باستان شناختی بررسی می‌شوند». (ص 450)

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل اول: قرن روشنفکران

قرن بیستم، قرن روشنفکران

علوم‌ انسانی و روشنفکران

ادوارد سعید فلسطینی سرگردان

ادوارد سعید روشنفکران و قدرت

اریک ج. هابزباوم: تاریخ بزرگ سرمایه‌داری

انسان‌شناسی و میراث فروید

ایوان ایلیچ: نقد رادیکال جهان مدرن

پیر بوردیو: پرسمان دانش و روشنفکری

پل ریکور: شناخت خود و اخلاق کنش

رویکرد تفسیری در انسان‌شناسی کلیفورد گیرتز

هانری لوفبور: فیلسوف و پژوهشگر

فصل دوم: گفتمان انسان‌شناختی

انسان‌شناسی و گفت‌وگوی تمدنها

بینش انسان‌شناختی

تحلیل گفتمان در انسان‌شناسی

انسان‌شناسی و پسامدرنیسم

نتیجه‌گیری

«مردم‌شناسی»، میراث استعمار فرانسوی و بریتانیایی در ایران

فصل سوم: اسطوره‌ها و مبادلۀ نمادین

از اسطوره تا جشن

انسان‌شناسی خاطره و آیین

انسان‌شناسی و تابو

بدن و قدرت

پویایی ممنوعیت‌ها و تعلق‌ها در حوزۀ مبادله

تحلیل ساختارگرایانه یک اسطورۀ سیاسی

انسان‌شناسی سحر و جادو: ژان فاوره ساددا

فصل چهارم: گفتمان انسان‌شناختی در کنش اجتماعی

انسان‌شناسی کاربردی

درباره انسان‌شناسی هنر: گفتگو با ناصر فکوهی

انسان‌شناسی هنر در ایران

نگاهی بر پوپولیسم و دموکراسی

تناقض تکثرگرایی فرهنگی و نولیبرالیسم

جنبش دانشجویی: اسطوره یا واقعیت؟

سیاست: از مناسک تا سبک زندگی

عدالت و دانشگاه

نمایه