معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شناخت ویژگی زاویۀ دید قصه‌ها کمک می‌کند که نویسندۀ امروزی در تنگناهای قصه‌های دیروزی نیفتد و تنها به نقل وقایع اکتفا نکند و با توجه به خصوصیات روان‌شناختی فردی داستان امروزی، داستان کوتاه و رمان خالص و نابی بنویسد و با بهره‌گیری از موضوع‌های متنوع و رنگارنگ قصه‌ها، انواع داستان‌های غیرواقعی همچون داستان‌های خیالی (خیال و وهم یا فانتزی و علمی ـ خیالی) و داستان‌های مکتبی نظیر «تمثیلی و نمادین و سوررئالیستی و ....» و پسامدرنیستی (داستان‌های پسامدرنیستی، واقع‌گرایی جادویی و فراداستان) نو و تازه‌ای را ابداع کند.

در همۀ این انواع، زاویۀ دید نقش اساسی و مهمی بازی می‌کند و هر چه از ارزش و اهمیت زاویۀ دید در داستان‌نویسی گفته شود، کم است؛ زاویۀ دید بر داوری خواننده‌ها تأثیر می‌گذارد و احساس آنها را نسبت به شخصیت‌ها و اعمال آنها برمی‌انگیزد. افزون بر این انتخاب زاویۀ دید، بر عناصر دیگر داستان (قصه، رمانس، داستان کوتاه، رمان و ناولت)، صدا (لحن و کلام) و شخصیت‌ها و درون‌مایه و دیگر عنصرهای داستان اثر می‌گذارد.

در واقع زاویۀ دید بر پایۀ درون‌مایۀ داستان بنا می‌شود؛ البته بسته به آن است که بخواهیم انتظار خواننده را چگونه از داستان برآورده کنیم. زاویۀ دید مثل میکروسکوپ یا تلسکوپ نادیده‌ها را آشکار می‌کند و چیزهایی را که از طریق چشم غیرمسلح در متن دیده نمی‌شود، پیش چشم می‌گذارد و قابل فهم می‌کند و در ضمن خلاقیت نویسنده را برمی‌انگیزد. ارائۀ زاویۀ دید اگر بر طبق موازین داستان‌نویسی عمل شود، با چنین مواردی سروکار پیدا می‌کند:

ـ چه کسی داستان را روایت می‌کند، راوی یا شخصیتی در داستان؟

ـ چه کسی عمل داستانی (مجموعۀ حادثه‌ها) را پیش می‌برد؟

ـ افکار چه کسی خواننده را دنبال خود می‌کشد؟

و .... موارد دیگر. برای دستیابی به این موازین، راه‌های بسیاری وجود دارد و انتخاب زاویۀ دیدهای گوناگون و متنوع را می‌طلبد و همین موضوع، مبحث زاویۀ دید را به‌نسبت پیچیده‌تر می‌کند و شناخت انواع زاویۀ دید و ضرورت نحوۀ به‌کارگیری آنها را پیش می‌آورد. نویسنده برای اینکه به اثرش غنا و ماندگاری بدهد، ناگزیر از کاربرد و پیگیری و شناخت این مباحث است.

هر داستان زاویۀ دید خود را می‌طلبد. شناخت بیشتر انواع زاویۀ دید به نویسنده امکان می‌دهد که از خلاقیت خود بیشتر بهره بگیرد و به نیازهای خواننده بهتر جواب بدهد و داستان را نیز بیشتر باورپذیر کند. از این‌رو برای اینکه خصوصیت‌های انواع و طیف‌های گوناگون هر زاویۀ دید قصه‌ها آشکار شود، نمونه‌های متفاوتی از انواع قصه‌های منثور فارسی به ضرورت ارائه شده است.

این کتاب هم جنبۀ خاص و می‌تواند منبع الهام برای دستاندر کارهای نویسندگی باشد، همانطور که سرچشمۀ الهام‌دهندۀ بسیاری از آثار خلاقۀ غربی‌ها هم بوده است، آثاری چون «دکامرون» اثر جیوانی بوکاچیو، نویسنده و شاعر ایتالیایی، «قصه‌های کانتربوری» نوشتۀ چفری چاسر شاعر و نویسندۀ انگلیسی، آثار لافونتن، شاعر فرانسوی و بسیاری دیگر تحت تأثیر مستقیم ادبیات تخیلی فارسی بوده‌اند. ترجمۀ «انوار سهیلی» و «گلستان» سعدی و آثار دیگر ادبیات ما الهام‌بخش شاعران و نویسندگان غربی بوده‌اند و هنوز هم الهام دهنده‌اند. خورخه لوئیس بورخس، شاعر و نویسندۀ آرژانتینی به بهره‌گیری از ادبیات داستانی شرق و به خصوص از «هزار و یکشب» اذعان می‌کند.

کلام آخر این که ویژگی مهم این کتاب بیشتر کیفیت عام آن است و برای هر خواننده، می‌تواند جالب توجه و خواندنی باشد، چون این کتاب، وجیزه‌ای است از گنجینۀ غنی و گرانقدر آثار خلاقۀ قصه‌ها در ادبیات تخیلی قدیم فارسی، آثاری متنوع و رنگ به رنگ که قرن‌ها خواندنش مردم قصه‌دوست ما را سرگرم کرده است، اصلاً فلسفۀ وجودی و ماندگاری آنها همین داستان‌دوستی عامۀ مردم ماست. تنوع این قصه‌ها خواننده را شگفت‌زده می‌کند و نویسنده سعی کرده تا حد معقول آنها را به انواعی تقسیم کند و بر هر نوع نامی معنایی و ساختاری بگذارد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

کتاب اول: زاویۀ دید در قصه‌ها

تعریف قصه

ویژگی‌های معنایی و ساختاری

زاویۀ دید در قصه‌ها

زاویۀ دید اول شخص

قصۀ اسطوره‌ای (اساطیری)

قصۀ خیال و وهم (فانتزی)

افسانۀ تمثیلی

قصه‌های تمثیلی خردگرا و مینی‌مالیستی

قصۀ رمزی

افسانۀ پهلوانان

قصۀ هراس‌انگیز (وحشت)

قصۀ نیرنگ‌بازها (محتاله‌ها)

قصۀ خرافی و وهمی

قصۀ جادوگری

قصۀ اخلاقی

قصۀ عاشقانه

قصۀ عرفانی

قصۀ رهایی

قصۀ امثال

قصه در قصه

زاویۀ دید ترکیبی در قصه‌ها

تک‌گویی در قصه‌ها

کتاب دوم: زاویۀ دید در رمانس‌ها

رمانس

تعریف رمانس

عناصر اصلی رمانس‌ها

انواع رمانس

حرف آخر

رهایی کلوثه

جستن از دیر

علی بن بکار و شمس النهار