معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

رشدی راشد در طول بیش از پنج دهه کار علمی خود تصور ما را از تاریخ علم دوران اسلامی و نیز از تاریخ علم به طور کلی دگرگون کرده است. گسترۀ کار او که از دوران باستان تا قرن هفدهم میلادی و گاه پس از آن را در بر می‌گیرد، توجه همزمان او به تاریخ و فلسفۀ علم، وسعت پژوهش‌های او که بسیاری از رشته‌های ریاضی و برخی از رشته‌های فیزیکی و فلسفی را شامل می‌شود، دستاوردهای او در این حوزه‌ها که گاه به بازبینی کلی تاریخ حوزه‌هایی از ریاضیات و فیزیک انجامیده است، همه بر لزوم توجه بیشتر به کار او دلالت می‌کنند. هر چند مورخان علم عمدتاً از پژوهش‌های او آگاهی دارند؛ اما بیشتر درس‌خوانده‌ها و حتی کسانی که به تاریخ علم علاقه دارند بی‌آنکه متخصص این رشته باشند، چندان چیزی در این زمینه نمی‌دانند. این کمبود به‌ویژه در زبان فارسی چشمگیر است، هر چند بسیاری از پژوهش‌های راشد مستقیماً بر داوری ما دربارۀ سرنوشت علم در تمدن اسلامی و نقش آن در جامعۀ اسلامی و از جمله در ایران، تأثیر می‌گذارد و بنابراین همۀ کسانی که به سرگذشت فکر در این جامعه و سرنوشت این تمدن می‌اندیشند از توجه به آن ناگزیرند. دست‌کم یکی از علت‌های اصلی این بی‌توجهی فنی بودن آثار راشد و حجم عظیم آنهاست که خوانندۀ غیر متخصص را گریزان می‌کند. بر این عامل، زبان اصلی این آثار را هم باید افزود که در بیشتر موارد فرانسوی است، گرچه برخی از آثار راشد به بسیاری از زبان‌های دیگر ترجمه شده است.

این کتاب به قصد پر کردن بخشی از این خلأ فراهم آمده است. کتاب دو بخش دارد. بخش اول دربارۀ کار راشد است که مشتمل بر مصاحبه‌ای با او و دو مقاله دربارۀ جایگاه آثار او در تاریخ نورشناسی و تاریخ ریاضیات است. مصاحبه با راشد سیر فکری او و علت گرایش او به تحقیق در تاریخ علم دوران اسلامی را توضیح می‌دهد و نیز پیوندی را که در این سیر میان انگیزه‌های پژوهشی و زندگی شخصی و اجتماعی او هست روشن می‌کند. در دو مقالۀ دیگر این بخش، گذشته از موضوع خاص هر مقاله، سعی شده به نگاه راشد به تاریخ علم در تمدن اسلامی و تفاوت کار او با مکاتب دیگر نیز پرداخته شود.

این بخش حکم مقدمه‌ای را دارد بر بخش دوم که ترجمۀ هشت مقاله از راشد در حوزه‌های مختلف تاریخ و فلسفۀ علم است. سعی شده است که این مقالات از کلی به جزئی مرتب شوند و جوانب گوناگون کار راشد را دربر بگیرند. بنابراین امید می‌رود که هم خوانندگانی که به مسألۀ تاریخ‌نگاری علم علاقه دارند در آن مایه‌هایی برای تأمل بیابند، هم خوانندگانی که به جایگاه علم در تمدن اسلامی می‌اندیشند، و هم کسانی که موضوع کارشان علوم خاص یا فلسفۀ علم و یا نسبت میان فلسفه و علم است. دو بخش کتاب یکدیگر را تکمیل می‌کنند و بنابراین خواننده باید آنها را با یکدیگر و در کنار یکدیگر بخواند.

هر چند تلاش شده که این مقالات حتی‌المقدور غیرتخصصی باشند، اما ماهیت تاریخ علم طوری است که نمی‌توان در آن به کلیات اکتفا کرد و ورود در بحث‌های فنی غالباً ناگزیر است. با این حال نویسنده امید دارد که این کتاب جز دانشجویان و پژوهشگران تاریخ علم، به کار گروه وسیع‌تری از خوانندگان هم بیاید.

فهرست مطالب کتاب:

پیشگفتار

بخش اول

گفتگو با رشدی راشد

رشدی راشد و تاریخ ریاضیات

رشدی راشد و تاریخ نورشناسی

بخش دوم

تایخ علم در میان تاریخ و معرفت‌شناسی

دربارۀ تاریخ علم دوران اسلامی

بررسی انتقال علوم یونانی به عربی

برنامۀ تحقیقاتی ابن هیثم

خیام و دکارت

شرف‌الدین طوسی و مفهوم مشتق

حساب ترکیبات و مابعد‌الطبیعه

ابن سینا «فیلسوف تحلیلی» ریاضیات

پیوست: بخشی از کارنامۀ علمی رشدی راشد

نمایه