۱۳۷۰
۳۸۷
پارسی‌سرایان گیلان از آغاز تا پایان قرن سیزدهم

پارسی‌سرایان گیلان از آغاز تا پایان قرن سیزدهم

پدیدآور: هومن یوسف‌دهی ناشر: فرهنگ ایلیاتاریخ چاپ: ۱۳۹۷مکان چاپ: رشتتیراژ: ۱۰۰۰شابک: 7ـ554ـ190ـ964ـ978 تعداد صفحات: ۴۶۶

خلاصه

در بخش نخست این کتاب، به اختصار گزارشی از اوضاع تاریخ و سیاسی جنوب دریای خزر به‌ویژه گیلان ارائه داده شده و در بخش دوم باز هم به اختصار، نگاهی به وضعیت شعر فارسی در گیلان پس از اسلام افکنده شده و در بخش سوم هم شرح احوال و آثار و دست‌نوشته‌های موجود از 256 تن از پارسی‌سرایان گیلانی آورده شده است.

معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

 

پارسی‌گویی در گیلان به مراتب دیرتر از سایر نقاط ایران رایج شد؛ زیرا گیلانیان تا چند قرن همچنان در برابر پذیرش زبان و فرهنگ رایج در خارج از محدودۀ جغرافیایی خود مقاومت نشان‌دادند و به زبان و گویش‌های رایج در همان محدوده پایبند و وفادار بودند. گیلانیانی چون آل‌زیار و آل‌بویه که در گیل و دیلم و طبرستان و جرجان فارس و عراق به قدرت رسیدند، به اندازل سامانیان خراسان و حتی در حد صفاریان سیستان به زبان و فرهنگ ایران قدیم توجه و علاقه نداشتند. گویا در میان آل‌بویه تنها عضدالدوله به شعر و ادب توجه داشت و این توجه او هم معطوف به زبان و ادبیات عربی و شعر طبری بود، به ادبیات فارسی. اساساً آل‌بویه چون سبقۀ مذهبی و شیعی هم داشتند، بیشتر گرایش به ترویج زبان و ادبیات عرب داشتند و فقط در اواخر دوران حکومت آنان و در عهد مجدالدولۀ دیلمی شاعران پارسی‌گویی چون منطقی و غضائری رازی و چند شاعر طبری‌گوی مثل بندار زاری به دربار راه یافتند.

درعین حال نخستین شعرهای بازمانده از گیلانیان مربوط به قرن چهارم است؛ ولی این هرگز بدین معنی نیست که شعر فارسی از این تاریخ در گیلان رواج یافته است. زیرا دو پارسی‌گوی گیلانی این قرن امیر ماکان کاکی اشکوری و امیر شمس‌المعالی قابوس زیاری هر دو از طبقات ممتاز جامعه بودند و هر دو زمان قابل توجهی را در خارج از گیلان و بخصوص در دربار و تشکیلات شاهان سامانی خراسانی سر کردند که مشوق حقیقی زبان فارسی و حامی اصلی شاعران پارسی‌گو بودند. حتی سلطان قابوس با آنکه ابیاتی به فارسی سروده، ولی توجه او به زبان عربی به مراتب بیش از زبان فارسی بوده است و این حقیقت را مکتوبات عربی او که ابوالحسن یزدادی تحت عنوان «کمال‌البلاغه» جمع‌آوری کرده، اثبات می‌کند.

زبان سبک شعری این دو پارسی‌گوی گیلانی کاملاً همانند زبان و سبک شاعران خراسانی قرن سوم و چهارم است. همان‌طور ساده و روان و بی‌پیرایه. اما در شعر امیر قابوس زیاری، هم پند و اندرز هست و هم مضمون دنیاطلبی و شادخواری که در آن زمان رایج بوده است. جالب آنکه هیچ‌یک از این دو شاعر گیلانی، یا به دلیل پایگاه اجتماعی‌شان یا به دلیل عدم تسلط کامل به زبان فارسی، به ساحت مدح و قصیده وارد نشده‌اند.

اما قدیمی‌ترین متن مستقل گیلکی که به دست ما رسیده، اشعار پیر شرفشاه دولائی، عارف و شاعر قرن هشتم است. این اشعار از پیشینه‌ای غنی نشأت گرفته و به همت و همیت فرزندان و ارادتمندان متنفذ این عارف بزرگ باقی مانده است. زبان، کلام، معانی و بیان در این اشعار آنقدر قوی، استوار، بلند و منسجم است که نمی‌توان پذیرفت این ادبیات یک شبه‌شکل گرفته باشد؛ درست به همان اندازه که نمی‌توان پذیرفت شعر فارسی در قرن سوم به‌طور ناگهانی تولید یافته باشد. دومین مکتوب گیلکی که در ضمن ترجمه و تفسیر قرآن کریم به شیوۀ شیعۀ زیدی ثبت شده، نوشتۀ مفسری به نام ابوالفضل بن شهردویر (= شهردبیر) دیلمی است که آن را در اواخر قرن هشتم در مرکال دیلمان نوشته است. نسخه برگردان این کتاب را انتشارات مجلس شورای اسلامی در سال 1388 با عنوان «تفسیر کتاب الله» در شمارگان معدود منتشر کرده است.

گیلانیان نزدیک به سه قرن در برابر اسلام و زبان‌های بیگانه مقاومت کردند. اما با رواج اسلام در این منطقه و افزایش ارتباط سیاسی و اجتماعی با مناطق دیگر، ابتدا زبان عربی و سپس زبان فارسی راه خود را به سرزمین‌های شمالی ایران باز کرد و مردمان این نواحی به دلیل تغییر مذهب و ساختار سیاسی و تحول نظام آموزشی، خواه و ناخواه به فراگیری این دو زبان پرداختند. با رواج دیرهنگام زبان فارسی در گیلان، شعر فارسی نیز در این ایالت شمالی بالید و در طول چندین قرن شعرای بسیاری با ذوق سرشار و قریحۀ عالی خود بر غنای گنجینۀ سخن پارسی افزودند.

در بخش نخست این کتاب، به اختصار گزارشی از اوضاع تاریخ و سیاسی جنوب دریای خزر به‌ویژه گیلان ارائه داده شده و در بخش دوم باز هم به اختصار، نگاهی به وضعیت شعر فارسی در گیلان پس از اسلام افکنده شده و در بخش سوم هم شرح احوال و آثار و دست‌نوشته‌های موجود از 256 تن از پارسی‌سرایان گیلانی آورده شده است. در پیوست‌های کتاب ابتدا به معرفی چند شخصیت گیلانی از قبیل محمد گیلانی، محمدقاسم گیلانی و ... پرداخته شده، سپس در پیوست دوم شرح حال شعرای دیلمی بیان گردیده و در پایان نمونه‌هایی از آثار شاعران خوشنویس آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیشگفتار

مقدمه

بخش 1: نگاهی به تاریخ گیلان

بخش 2: شعر فارسی در گیلان

بخش 3: پارسی‌سرایان گیلان از آغاز تا پایان قرن سیزدهم

پیوست 1: معرفی چند شخصیت گیلانی

پیوست 2: شرح حال شعرای دیلمی

پیوست 3: نمونه‌هایی از آثار شاعران خوشنویس

منابع

نمایه

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

ایل بختیاری در دورۀ قاجار

ایل بختیاری در دورۀ قاجار

آرش خازنی

موضوع این کتاب تأثیر متقابل حکومت و ایل در حاشیۀ ایران در دورۀ قاجار است. بررسی تاریخ اتحادیۀ ایلی ب

قصۀ ما به خر رسید: خر و خرپژوهی در شعر فارسی

قصۀ ما به خر رسید: خر و خرپژوهی در شعر فارسی

غلامعلی گرایی، زهراسادات حسینی

خرپژوهی در شعر طنز فارسی یکی از زمینه‌های طنز بوده که باید به‌جد مورد تحقیق و پژوهش قرار می‌گرفت. نو

دیگر آثار نویسنده

محمدمیرزا کاشف چایکار؛ کاشف‌السلطنه

محمدمیرزا کاشف چایکار؛ کاشف‌السلطنه

هومن یوسف‌دهی

این کتاب شرح احوال و زندگی محمدمیرزا قوانلو ملقب به کاشف‌السلطنه است که از چهره‌های تأثیرگذار و کارد

گیلانشاه: زندگی و زمانۀ امیر هدایت‌الله خان گیلانی

گیلانشاه: زندگی و زمانۀ امیر هدایت‌الله خان گیلانی

هومن یوسف‌دهی

این کتاب شرح حال و زندگی سیاسی «امیر هدایت‌الله خان گیلانی» یکی از برجسته‌ترین رجال حکومتی منتفذ، ثر