معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

هانیبال الخاص 26 خرداد ماه 1309 از پدر و مادری آشوری در کرمانشاه به دنیا آمد. وی که از نقاشان نوگرای معاصر ایران به شمار می‌آید، آغازگر طراحی فیگوراتیو در نقاشی نوگرای ایران است. الخاص در پنج قارۀ جهان نمایشگاه‌های فردی و گروهی برگزار کرده است که می‌توان به این موارد اشاره کرد: بیش از صد نمایشگاه نقاشی تک نفره و بیش از دویست نمایشگاه گروهی در ایران، اروپا، کانادا، آمریکا و استرالیا. وی در نمایشگاهایش با طنز و ابتکارهای مختلف از جمله: شعر‌خوانی، نواختن موسیقی ملل مختلف، نقاشی‌های مملو از غزلیات عبید و مولوی و ... بین هنرهای گوناگون آشتی برقرار کرده و در گسترش فرهنگ و هنر ایرانی اهتمام نموده است. علاوه بر این برای ده‌ها کتاب طرح جلد کشیده و شعر مصور کرده و کتاب‌هایی نیز در آموزش هنر منتشر نموده است. وی اندیشه‌های خود را در قالب مانیفست (قطعنامه) و در هجده بند خلاصه کرده است. او همچنین کتاب «بی‌پرده با آفتاب» را در سه مجلد، شامل زندگی‌نامه، گفت‌و‌گو و مقاله‌ها در انتشارات مجال به چاپ رسانده است. هانیبال الخاص سرانجام در 23 شهریور 1389 در کالیفرنیا درگذشت.

نامه‌نگاری رسم خوشایندی است و سنت مقدسی را در پیشینۀ خود دارد. پیش از اختراع وسایل ارتباط جمعی، نامه‌نگاری یک ضرورت به شمار می‌رفت. از مقامات بلند‌پایۀ کشورها تا شخصیت‌های مهم مذهبی، ادبی و هنری و مردم عادی، تنها یک راه برای ارتباط محرمانه در اختیار داشتند و آن نامه‌نگاری بود. این شیوه قرن‌های متمادی ادامه یافت، تا دنیای مدرن امروزی، شکل جوامع را دگرگون کرد. جوامع باز پدید آمدند و عصر حاضر به «عصر ارتباطات» مشهور شد. پیش از تمدن مدرن امروزی، نامه‌ها را کبوتران نامه‌بر، پیک‌ها و قاصدان جابه‌جا می‌کردند. تا اینکه با گسترش خطوط تلفن و از آن پس تلفن‌های همراه و این روزها به کمک رایانه، این امکان فراهم آمد، که فاصلۀ انسان‌ها با هم‌نوعان خود به کم‌ترین حد ممکن برسد. علی‌رغم دوری مسیرها و فاصله‌های دیر و دور، امکان ارتباط نزدیک و لحظه‌ای برقرار شد. از سوی دیگر، اختراع وسایل نقلیۀ فردی و عمومی، که مسافت بین شهرها و کشورها را در زمانی کوتاه می‌پیمایند، جای نامه‌نگاری را پر کرد؛ اما با وجود همۀ امکاناتی که بر شمردیم، نامه‌نگاری هنوز هم بین اقوام مختلف به صورت مکتوب کاغذی وجود دارد. ضمن اینکه ارتباطات شبکه‌های اجتماعی مجازی و سرویس‌های پیام کوتاه را هم می‌توان ادامۀ منطقی این رسم خوشایند دانست.

این کتاب نامه‌های نقاش مشهور معاصر، هانیبال الخاص، به شاعر نام آشنا، م. آزاد (محمود مشرف آزاد تهرانی) است. از شواهد امر چنین برمی‌آید که نامه‌نگاری بین این دو چهرۀ شناخته شدۀ هنر و ادب معاصر، حدود یک دهه ادامه داشته است؛ اما با تأسف آنچه در اختیار است، بیشتر مربوط به سال‌های 1964 تا 1966 است. البته از سال 1967نیز تک و توک‌ نامه‌هایی وجود دارد.

دربارۀ اهمیت این نامه‌ها و علت انتشار آنها، باید به چند نکته اشاره کرد: نخست اینکه در این نامه‌ها، عمق ارتباط بین این دو چهرۀ مهم ادب و هنر سرزمین‌مان روشن می‌شود. رابطه‌ای که بی‌شباهت به رابطه شمس و مولانا نیست. در اغلب این نامه‌ها، شیفتگی هانیبال الخاص به م. آزاد به روشنی دیده می‌شود. حتی گاهی خود الخاص به رابطۀ شمس و مولانا اشاره می‌کند. الخاص در موارد بسیاری، سواد و دانش خود را در مقابل م. آزاد ناقص می‌داند. یا در جای دیگر می‌نویسد: «از این حرف‌ها که می‌زنم، از خودم بدم می‌آید. من کجا و انتقاد شعر کجا؟ تویی که باید بگویی چه‌طور پسندیدی و من بشنوم ...» و جایی هم از همۀ اینها فراتر می‌رود و فقط م.آزاد را شاعر می‌داند.

این نامه‌های همچنین در برگیرندۀ برنامه‌های هانیبال الخاص است از جمله: نمایشگاه‌های انفرادی و گروهی، تدریس او در دانشگاه، سفرهای کاری‌اش برای معرفی آثارش و مذاکره با گالری‌داران، ترجمۀ شعر شاعران معاصر به زبان انگلیسی و ... و همچنین برنامه‌های م.آزاد از جمله: چاپ مجموعه شعرهایش، ترجمه‌هایش از آثار شاعران و نویسندگان دیگر کشورها و مهم‌تر از همه فعالیت‌های ژورنالیستی در مجله آرش و ... .

مهم‌ترین بخش این اطلاعات مربوط می‌شود به ترجمۀ هانیبال الخاص از آثار شاعران معاصر ایران به انگلیسی. این ترجمه‌ها از اشعار «م. آزاد»، «فروغ فرخ‌زاد»، «احمد شاملو»، «مهدی اخوان ثالث» و «نیما یوشیج» انجام شده و الخاص آنها را با همدلی و همراهی یک شاعر آمریکایی با نام «برایان برگلاند» ترجمه کرده است.

الخاص در نامه‌هایش از «م. آزاد» و گاهی از «جلال آل احمد» خواسته منابع کارش (مجموعه اشعار این شاعران) را برایش ارسال کنند و به ویژه از م. آزاد درخواست کرده است که شعرهای مهم و مؤثر این شاعران را برایش برگزیند. پس از ترجمه هم دربارۀ کیفیت ترجمۀ شعرها، با او مشورت نموده و ویرایش کار را به «م. آزاد» سپرده است. آنچنان که از این نامه‌ها برمی‌آید، کار ترجمۀ شعر شاعران نامبرده، برای الخاص فراتر از یک کار حرفه‌ای، که کاری دلی و احساسی بوده است و دغدغۀ مهم روزهای تنهایی‌اش. او در نامه‌هایش م. آزاد را به چاپ مجموعه شعرهایش ترغیب می‌کند و به انگیزه می‌دهد و همچنین تمام تلاش خود را برای کشاندن او به نزد خود به کار می‌گیرد.

در این نامه‌ها حالت‌های درونی این دو هنرمند در یأس و امیدواری و خشم و محبت به خوبی تصویر شده است و می‌توان گفت این نامه‌ها کاوشگر ذهن حساس آنها است. یک نوع تخلیه‌گاه و محل فرافکنی‌های روانی برای هردوی آنها. بیان دغدغه‌های ادبی ـ هنری و پشت صحنۀ شکل‌گیری آثار آنهاست. بنابراین به نوعی، تاریخ‌‌نگاری ادبی ـ هنری هم به شمار می‌رود.

در بخش نقد و انتقاد هم این نامه‌ها بیان‌کنندۀ نظرات این دو شخصیت مهم، در قبال آثار ادبی و هنری معاصر است. همچنین افشاکنندۀ مسائل جامعۀ هنری است و از اتفاقات این عرصه پرده بر می‌دارد.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

دربارۀ م. آزاد

دبارۀ هانیبال الخاض

متن نامه‌ها

مانیفست هانیبال الخاص

گفت‌و‌گوی منتشر نشده با هانیبال الخاص

نمونۀ دست‌خط هانیبال الخاص