درآمدی بر فرهنگنویسی
خلاصه
با وجود آنکه فرهنگنویسی در ایران سنتی دیرپا بوده و اخیراً نیز این رشته بهعنوان واحد درسی در برخی دانشگاههای کشور، در دورههای کارشناسی ارشد و دکتری رشتۀ زبانشناسی، تدریس میشود، درسنامۀ فارسی در این زمینه وجود ندارد و سایر منابع تخصصی فارسی که دانشجویان و علاقهمندان را در این راه یاری نماید نیز بسیار اندک است. نیاز به وجود چنین منابعی در زبان فارسی، نگارندگان را بر آن داشت تا به تألیف کتابی در زمینۀ فرهنگنویسی بپردازند.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
فرهنگنویسی (فرهنگنگاری)، در سادهترین تعریف، فرایند یا به باور برخی دانش، هنر و فن تدوین و نگارش فرهنگ است و حاصل آن کتابی است مرجع به نام فرهنگ لغت، که به اختصار فرهنگ نیز نامیده میشود. دربارۀ ضرورت فرهنگنویسی میتوان گفت که برخی افراد به دلیل علاقه به مطالعات واژگانی و برخی دیگر به منظور شناخت و آگاهی بیشتر و بهتر در مورد فرهنگها در این حوزه فعالیت دارند. انگیزۀ عدهای دیگر نیز اطلاع از چگونگی و شیوههای تهیه و تألیف فرهنگ است.
با وجود آنکه فرهنگنویسی در ایران سنتی دیرپا بوده و اخیراً نیز این رشته بهعنوان واحد درسی در برخی دانشگاههای کشور، در دورههای کارشناسی ارشد و دکتری رشتۀ زبانشناسی، تدریس میشود، درسنامۀ فارسی در این زمینه وجود ندارد و سایر منابع تخصصی فارسی که دانشجویان و علاقهمندان را در این راه یاری نماید نیز بسیار اندک است. نیاز به وجود چنین منابعی در زبان فارسی، نگارندگان را بر آن داشت تا به تألیف کتابی در زمینۀ فرهنگنویسی بپردازند. به بیان دیگر، هدف از نگارش چنین کتابی، که نخستین درسنامۀ فرهنگنویسی در ایران است، کمک به علاقهمندان برای آشنایی بیشتر و دقیقتر با این رشته بوده است. مخاطبان این درسنامه عمدتاً فرهنگنویسان و دانشجویان رشتههای زبانشناسی و ادبیات فارسی، بهویژه در درس فرهنگنویسی هستند، با این حال سعی بر آن بوده تا مطالب به زبانی ساده و قابل فهم برای اغلب افراد نگاشته شود تا سایر افرادی که در حوزههای دیگر به کار نگارش و بررسی فرهنگ اشتغال دارند نیز بتوانند از آن بهره گیرند.
ویژگی این کتاب آن است که در توضیح مفاهیم مربوط به فرهنگنویسی سعی شده تا جایی که ممکن است مثالهای فارسی و در مواردی انگلیسی ارائه شود تا کاربران بتوانند به راحتی مفاهیم موردنظر را در فرهنگهای فارسی بیابند و یا در کار فرهنگنویسی مورد توجه قرار دهند.
این کتاب شامل نه فصل است. در فصل اول به معرفی کلیات پرداخته شده است. در این فصل به تعریف فرهنگ، فرهنگنویسی و شاخهها و حوزههای گوناگون آن، وضعیت این رشته بهعنوان شاخهای از زبانشناسی یا رشتهای مستقل و نیز ارتباط این رشته با سایر علوم پرداخته شده است. همچنین به انواع فرهنگ از نظر اندازه، نوع اطلاعات، رویکرد، تعداد زبان، رسانۀ بهکارگرفته شده، سن و زبان مادری کاربران، نوع فعالیت، شیوۀ سازماندهی و نوع سرمایهگذاری با ذکر مثالهایی برای هر یک اشاره شده است. در انتها نیز سایر آثار مرجع زبانی از قبیل واژهنامه، دانشنامه، گنجواژه، نمایه، فهرست وازهنما و فهرست بسامدی بههمراه نمونههایی برای هر یک معرفی شدند.
در فصل دوم، به ساختار و بخشهای مختلف فرهنگ اشاره شده است. علاوهبر تعریف کلانساختار، خردساختار و ابرساختار از بخشهایی نظیر مطالب آغازین، مطالب پایانی، بدنۀ اصلی فرهنگ و مطالب میانی نام برده شده است. موضوعاتی نظیر ترتیب قرارگیری مدخلها، ملاکهای جدا کردن مدخلهای همنگاشت، مرتبسازی براساس اصل حرفبهحرف و اصل واژهبهواژه، جایگاه واحدهای واژگانی به عنوان مدخل اصلی یا فرعی و تعیین صورت بنیادی واحدهای واژگانی از جمله تصمیمگیریهای مربوط به کلانساختارند که در این فصل مورد بحث و بررسی قرار میگیرد.
در فصل سوم، به شرح خردساختار فرهنگ و اطلاعاتی که ذیل آن ارائه میشود، یعنی مدخل، پرداخته شده است. این اطلاعات عبارتاند از املا، تلفظ، اطلاعات دستوری، اطلاعات معنایی، شاهد و مثال، برچسبها و توضیحات کاربردی، اطلاعات ریشهشناختی و تصویر. همچنین شیوههای نشان دادن تلفظ، انواع تعریف و ویژگیهای تعریف خوب، ویژگیهای مثال مناسب، واحدهای واژگانیای که مدخل فرعی میشوند و شیوۀ بازنمایی آنها نیز در این فصل مورد بحث قرار گرفتهاند.
در فصل چهارم به تعریف فرهنگ دوزبانه، انواع و کاربردهای گوناکون آن اشاره شد. همچنین انواع اطلاعاتی که در این نوع فرهنگها ارائه میشود نیز معرفی شده است. به تفاوت فرهنگهای یکزبانه و دوزبانه عمدتاً در بخش اطلاعات معنایی نیز اشاره شده است.
در فصل پنج به مفهوم ارجاع، هدف و کاربردهای آن و مواردی که معمولاً در فرهنگها ارجاع داده میشوند اشاره شده است و از عناصر ارجاع، یعنی مبدأ و مقصد ارجاع و ارجاعنما، نام برده شده است. انواع مختلف ارجاع از جنبههای گوناگون نیز در این فصل مورد بحث قرار گرفته است. بر این اساس، ارجاع درونفرهنگی و برونفرهنگی، ارجاع از سرمدخل اصلی یا فرعی به سرمدخل اصلی یا فرعی دیگر، ارجاع یکسویه و دوسویه و ارجاع صریح و ضمنی از مطالب بحثشده در این فصل است.
در فصل ششم به شیوهها و مراحل تألیف فرهنگ و وظایف هر یک از افرادی که در این فرایند نقش دارند اشاره شده است. معیارهایی که برای این کار باید مدنظر قرار گیرد، ازجمله کاربران فرهنگ، گستره و رویکرد آن و نیز گویشی که قرار است در فرهنگ توصیف شود در این فصل مورد بحث قرار میگیرد. همچنین در این فصل از منابع دادهگزینی اولیه و ثانویه و نیز روشهای استخراج دادهها، که عبارتاند از روش کتابخانهای و روش میدانی نام برده شده است.
در فصل هفت تعریفی از پیکره و ضرورت استفاده از آن در ادائۀ شواهد واقعی زبان برای فرهنگنویسی ذکر شده است. سپس به نقش رایانه و اینترنت در شکلگیری پیکرههای بزرگتر امروزی اشاره شده است. کاربردهای پیکره در فرهنگنویسی از جمله انتخاب مدخلها، تعیین صورت بنیادی آنها، بسامدگیری از متن، بررسی باهمآییها، انتخاب شاهد برای تعاریف، برچسبزنی واژهها در فرهنگ و استخراج کلیدواژههای متن از دیگر مباحث مطرح شده در این فصل هستند.
در فصل هشت به اهمیت کاربرد و شناخت نیازها و مهارتهای او پرداخته شده است که از جمله عواملی هستند که باید در تألیف فرهنگ مدنظر قرار بگیرند. شناخت نیازهای کاربر یعنی دانستن نوع فعالیت و موقعیت کاربرد فرهنگ، اطلاع از مهارتهای ارجاعی وی و ضرورت آموزش کاربر از دیگر مباحث مطرح شده در این فصل بودند. فرایند جستجوی اطلاعات در فرهنگ نیز براساس مدل بوخاردز در این فصل توضیح داده شده است.
در فصل پایانی به پیشینۀ فرهنگنویسی، که به زمانهای بسیار دور و تمدنهای قدیمی آسیا از جمله چین و ایران میرسد، به اجمال اشاره شده است. دورههای مختلف فرهنگنویسی برای زبان فارسی، بهویژه در ایران در دوران اسلامی و ویژگیهای فرهنگهای این دورهها از سایر مطالب این فصل به شمار میروند. در ادامه نیز به فرهنگنویسی انگلیسی که ابتدا در انگلستان و از قرن نوزدهم به بعد در آمریکا نیز انجام میشده است پرداخته شده است.
فهرست مطالب کتاب:
پیشگفتار
1. کلیات
2. ساختار اجزای فرهنگ (1)
3. ساختار و اجزای فرهنگ (2)
4. فرهنگهای دوزبانه
5. نظام ارجاع در فرهنگ
6. تألیف فرهنگ
7. پیکره در فرهنگنویسی
8. کاربرد و کاربرد فرهنگ
9. تاریخچۀ فرهنگنویسی
منابع
واژۀنامۀ فارسی ـ انگلیسی
واژهنامۀ انگلیسی ـ فارسی
نمایه
پربازدید ها بیشتر ...
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب
ایران در آینۀ شعر روس
میخاییل سینلنیکوفاین کتاب برگرفته از کتاب «ایران و درونمایههای ایرانی در شعر شاعران روس» اثر میخاییل سینلنیکوف شاعر
منابع مشابه بیشتر ...
فرهنگ نوین گفتهها
بهمن دهگانعنوان این کتاب «فرهنگ نوین گفتهها»، اشاره به این دارد که بیش از دوسوم مطالب از گویندگان صدسال گذشته
بررسی گویشهای ایرانی: نگاهی به گویشنامهها و یادداشتهایی دربارۀ چند گویش (ویراست دوم)
علیاشرف صادقیاین کتاب دربردارندۀ نقد و بررسی چند گویشنامه و مقالههایی درابرۀ گویشهای ایرانی است. این نقدها و م
نظری یافت نشد.