معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

بی‌شک، آل‌احمد نویسنده‌ای بود توانا، منتقد، چابک‌قلم و تاثیرگذار: اگر فقط به حجم آثار داستانی و غیرداستانی او بنگریم، درمی‌یابیم که این مرد لاغراندام و بلندبالای عصبی در عمر چهل‌و‌شش‌ساله خود تا چه حد به تکاپو پرداخته است. با این همه، آثار او از انتقادهای ادبی، علمی و فکری به هیچ‌وجه مصون نیست. آثار آل‌احمد نیازمند نگاهی تحلیلی ـ انتقادی، فارغ از افراط و تفریط ستایشگران و نکوهشگران است.

در دهۀ نخست انتشار «اندیشه و هنر»، آثار آل‌احمد دهم در این نشریه منتشر می‌شد. چنان که می‌دانیم، شهرت آل‌احمد به عنوان داستان‌نویسی که به حوزۀ نقد ادبی، اجتماعی و سیاسی نیز می‌پرداخت، در دهۀ 1330 آغاز و در دهۀ بعد، بسیار گسترده شد. از این‌رو، وثوقی تصمیم گرفت ویژه‌نامه‌ای در مجله به دوست نویسنده‌اش اختصاص دهد. شاید این نخستین باری بود که نشریه‌ای در ایران برای یک نویسندۀ زنده ویژه‌نامه‌ای منتشر می‌کرد. وثوقی، به طبع در درجۀ نخست از خود آل‌احمد و همسرش یاری خواست. شماری از قلم‌زنان جوان آن دوره، که به حوزۀ نقد ادبی علاقه داشتند، نیز مقاله‌هایی برای این ویژه‌نامه نوشتند: م. آزاد، آیدین آغداشلو، محمود کیانوش، سیروس طاهباز و شمیم بهار.

مقالۀ نخست این مجله مقاله‌ای است زندگی‌نامه‌ای به قلم سیمین دانشور در وصف «شوهر من، جلال» نوشته‌ای است خواندی. آزاد در ذیل «نسترن‌های همسایه و قصۀ قصه‌گو» به رابطۀ آل‌احمد و نیما یوشیج و نوشته‌های آن‌یک درباره این‌یک توجه نشان داده است. او گاه دامنۀ سخن را به تحلیل آثار آل‌احمد نیز می‌کشاند. وی با نگاهی مثبت از وجوه اجتماعی و انسانی و سیاسی این آثار یاد می‌کند. دو نامه از آل‌احمد به محمدعلی جمال‌زاده و پاسخ این‌یک به آن‌یک از جمله دیگر نوشته‌هاست. قسمتی از «نفرین زمین» و قسمتی از سفرنامۀ بسیار خواندنی آل‌احمد به اسرائیل نیز پس از این قسمت قرار گرفته است. در نشست و گفت‌وگویی با آل‌احمد، جز وثوقی، پوران صلح‌کل، آغداشلو و بهار حضور دارند. بحث‌های پیش آمده با نویسندۀ مدیر مدرسه، مطلوب، دقیق، نکته‌یابانه و در مواردی جدلی به نظر می‌رسد. آغداشلو، یک بار ذیل نام مستعار و یک بار با نام خود به آثار آل‌احمد پرداخته است. در مقالۀ نخست، شماری از ویژگی‌های سبک‌شناختی نثر این نویسنده را شناسایی کرده ست. در مقالۀ دیگر، وی از دیدگاه تاریخ به غرب‌زده‌گی نگریسته و نمونه‌هایی از کم‌بودها و کاستی‌های آن را برشمرده است. وثوقی در نخستین نوشتۀ خود به سنجش آثار مستندنگارانۀ آل‌احمد، یعنی از «اورازان تا خارک» پرداخته است و در نوشتۀ دوم به «جهان‌بینی و پیام» او. البته در نوشتۀ نخست، کم‌تر و در نوشتۀ دوم قدری بیش‌تر، چند نکتۀ انتقادی هم طرح شده است. اما نگاه وثوقی به طور کلی به آثار دوستش تا این مرحله، نگاهی است کمابیش مثبت. در مقابل، کیانوش در مقالۀ تفصیلی‌اش بر شماری درخور توجه از نارسائی‌های ساختاری و بیش‌تر زبانی آل‌احمد در داستان‌های کوتاهش تأکید کرده است. با این همه، طاهباز در همین داستان‌ها وجوه مثبت بسیار زیادی یافته است. مقالۀ او نسبت به مقالۀ کیانوش کوتاه‌تر است. بهار در مقالۀ تفصیلی و تحقیقی خود، «مدیر مدرسه» را در مقایل «نون و القلم» گذاشته و این دو کتاب را از نظر ساختارهای داستان‌نویسی سنجیده است. نگاه منتقد به آن‌یک، در کلیت، مثبت و به این‌یک، در مجموع منفی است. ویژه‌نامۀ جلال آل‌احمد با چند طرح از چهرۀ او به قلم علی گلستانه پایان می‌پذیرد.

فهرست مطالب کتاب:

ناصر وثوقی و جلال آل‌احمد/ کامیار عابدی

شوهر من جلال/ سیمین دانشور

نسترن‌های همسایه و قصۀ قصه‌گو/ م. آزاد

دو نامه/ جلال آل‌احمد ـ محمدعلی جمال‌زاده

سگ‌ها و گرگ‌ها/ جلال آل‌احمد

ولایت اسرائیل/ جلال آل‌احمد

گفت‌وگو با جلال آل‌احمد/ پوران صلح کل ت ناصر وثوقی ـ آیدین آغداشلو ـ شمیم بهار

در اقلیم نثر جلال آل‌احمد/ فرامرز خبیری

از اورازان تا خارگ/ ناصر وثوقی

جهان‌بینی و پیامش/ ناصر وثوقی

نگاهی دوباره به تاریخ/ آیدین آغداشلو

آل‌احمد در داستان‌های کوتاهش/ محمود کیانوش

آل‌احمد در داستان‌های کوتاهش/ سیروس طاهباز

مدیر مدرسه و نون‌والقلم و جلال آل‌احمد/ شمیم بهار

هشت طرح/ علی گلستانه